Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Είναι ένα μικρό κομμάτι γραπτού πεζού λόγου, που αποτελεί νοηματική ενότητα, συνυφασμένη όμως με το συνολικό κείμενο. Είναι αναγκαία στο γραπτό λόγο. Δηλώνεται με λευκό διάστημα στην αρχή της. Σε κάθε παράγραφο αναπτύσσουμε μόνο ένα θέμα. Η παράγραφος αποτελεί το κλειδί για μια έκθεση σωστά αναπτυγμένη, γι’ αυτό χρειάζεται να δίνουμε μεγάλη βαρύτητα στη δομή της, στον τρόπο που θα την αναπτύξουμε
Η δομή της παραγράφου
Κάθε παράγραφος αποτελείται συνήθως από 3 μέρη, που μοιάζουν να αντιστοιχούν στα 3 μέρη της έκθεσης (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος)
α) Θεματική περίοδος ή πρόταση: Δηλώνει ουσιαστικά το θέμα, τη θέση, την κύρια ιδέα της παραγράφου. Λειτουργεί όπως ο πρόλογος στην έκθεση. Βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου. Χρειάζεται να είναι σύντομη, σαφής, περιεκτική και απαλλαγμένη από δογματισμό και υποκειμενικότητα.
β) Λεπτομέρειες – Σχόλια: Αποτελούν την ανάπτυξη της παραγράφου. Περιέχουν ιδέες, σχόλια, κρίσεις, με λίγα λόγια την απόδειξη του περιεχομένου της θεματικής περιόδου. Είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται, για να αναλυθεί η θεματική περίοδος. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει μεταξύ τους νοηματική σύνδεση.
γ) Πρόταση κατακλείδα: Ολοκληρώνει την παράγραφο, μπορεί να ανακεφαλαιώνει τις λεπτομέρειες που προηγήθηκαν. Μπορεί όμως να αποτελεί και το συνδετικό κρίκο με την επόμενη παράγραφο. Βρίσκεται στο τέλος της παραγράφου, ενώ μπορεί και να παραλείπεται. Λειτουργεί ουσιαστικά όπως ο επίλογος στην έκθεση.
Παράδειγμα ανάπτυξης παραγράφου
Θεματική περίοδος: Μια από τις βασικότερες αιτίες που στρέφουν κάποιους νέους στη βία είναι και η ανεργία.
Λεπτομέρειες – Σχόλια: Ο άνεργος αισθάνεται ότι η κοινωνία δεν τον χρειάζεται και γι’ αυτό τον αφήνει στο περιθώριο. Αυτό γεννά μέσα του αισθήματα απογοήτευσης, μίσους και οργής γι’ αυτήν, με αποτέλεσμα να την αντιμετωπίζει αρνητικά. Παράλληλα, βλέποντας γύρω του πάμπολλα υλικά αγαθά, που μπορούν να τα απολαμβάνουν άλλοι και αυτός ή η οικογένειά του αναγκαστικά να τα στερούνται υπάρχει κίνδυνος να παρασυρθεί και πάνω στην απελπισία του να καταφύγει σε βίαια μέσα, για να αποκτήσει όσα του λείπουν.
Πρόταση κατακλείδα: Είναι λοιπόν φανερό ότι η ανεργία απειλεί τα θεμέλια της κοινωνίας σαν μια βραδυφλεγής βόμβα.
Οι αρετές της παραγράφου
α) Σαφήνεια: αναφέρεται κυρίως στη θεματική περίοδο, βοηθάει στην αποφυγή απομάκρυνσης από το θέμα.
π.χ. Η υπερβολική άντληση των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απειλεί το ενεργειακό μέλλον του πλανήτη και τον πολιτισμό μας.
β) Επάρκεια: σημαίνει την πληρότητα της ανάπτυξης, αναφέρεται κυρίως στις λεπτομέρειες που πρέπει να είναι αρκετές, ώστε να αποδεικνύουν τη θέση που προβλήθηκε στη θεματική περίοδο.
π.χ. με θεματική περίοδο να αναφέρεται στις ψυχολογικές συνέπειες από την αύξηση των αναγκών λόγω της διαφήμισης.
Η διαφήμιση προβάλλει πολλά και διαφορετικά προϊόντα με τρόπο ελκυστικό, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να νιώθουν πάντοτε ότι τους λείπουν κάποια αγαθά. Γι’ αυτό διαρκώς αγωνίζονται να αποκτήσουν αυτά τα αγαθά, πολλές φορές μάλιστα χωρίς να τα χρειάζονται πραγματικά. Αυτή η κατάσταση τους γεμίζει με άγχος, στην προσπάθειά τους να τα καταφέρουν, ενώ τους μετατρέπει και σε κυνηγούς υλικών και μόνο αγαθών. Ταυτόχρονα, αν αποτύχουν στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν τα αγαθά που θέλουν, τότε νιώθουν και αποτυχημένοι, απογοητευμένοι, χάνοντας μεγάλο μέρος της αυτοπεποίθησής τους.
γ) Ενότητα: πετυχαίνεται με την αποφυγή άσχετων παρεκβάσεων, που απομακρύνουν από τη θεματική περίοδο. Όπως έχουμε πει, σε μια παράγραφο αναπτύσσουμε μόνο ένα θέμα, οπότε οτιδήποτε ξεφεύγει από αυτό που καθορίσαμε ως θέμα της παραγράφου στη θεματική περίοδο καταστρέφει την ενότητα της παραγράφου.
Αν, για παράδειγμα, το θέμα που έχουμε δηλώσει στη θεματική περίοδο είναι η προσφορά του αθλητισμού στη σωματική υγεία αυτών που αθλούνται, τότε σε καμία περίπτωση δεν πρέπει σε αυτή την παράγραφο να αναφέρουμε τις ωφέλειες στον ψυχικό τομέα των αθλουμένων (καλλιέργεια ψυχικών δυνάμεων, όπως αγωνιστικότητα, μαχητικότητα, υπομονή, επιμονή κ.τ.λ.). Αυτά θα αναφερθούν σε άλλη παράγραφο.
δ) Αλληλουχία: δηλώνει τη λογική πορεία της σκέψης, έτσι ώστε ό,τι αναφέρεται να σχετίζεται με τα προηγούμενα. Συνήθως προχωρούμε από τα λιγότερο σπουδαία στα σπουδαιότερα επιχειρήματα, αλλά μπορούμε να ακολουθήσουμε και την αντίστροφη διαδικασία.
Αν, για παράδειγμα, το θέμα μας είναι οι βλαπτικές για το φυσικό περιβάλλον συνέπειες της αστικοποίησης, τότε στις λεπτομέρειες μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:
Η ταχύτατη αστικοποίηση οδήγησε σε βιαστική επέκταση των πόλεων, ώστε να μπορέσουν να ικανοποιηθούν οι επείγουσες ανάγκες εγκατάστασης του πληθυσμού. Αυτό έφερε το χτίσιμο πολλών πολυκατοικιών, οι περισσότερες από τις οποίες δεν αφήνουν καθόλου χώρους για πράσινο. Έτσι, οι χώροι αναψυχής και ξεκούρασης μειώθηκαν αισθητά, με αποτέλεσμα να λείπει και το επιθυμητό οξυγόνο από τις πόλεις. Ταυτόχρονα, εκατοντάδες δασικές εκτάσεις ουσιαστικά καταστρέφονται, για να χτιστούν γύρω από τις πόλεις εργοστάσια, δρόμοι, ακόμη και σπίτια, με συνέπεια και την υποβάθμιση της ζωής των πολιτών.
ε) Συνοχή: σημαίνει τη λογική σύνδεση των λεπτομερειών με τη χρήση κατάλληλων συνδετικών ή μεταβατικών λέξεων ή φράσεων.
π.χ. Ο υλιστικός ευδαιμονισμός της εποχής μας, όπως εκφράζεται μέσα από την υπερκατανάλωση επηρεάζει αρνητικά και την οικογένεια. Αυτή πλέον μετατρέπεται σε πεδίο κατανάλωσης υλικών αγαθών, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν οι ψυχικοί δεσμοί μεταξύ των μελών της. Επίσης, πολλοί γονείς αναγκάζονται να εργάζονται υπερβολικά, για να καλύψουν όλες τις διαρκώς αυξανόμενες υλικές ανάγκες της οικογένειάς τους, με συνέπεια την περιορισμένη επικοινωνία και μεταξύ τους και με τα παιδιά τους. Επιπλέον, μπορούν να προστεθούν και οι γάμοι από οικονομικό συμφέρον, οι οποίοι συνήθως δεν έχουν καμία προοπτική για τη δημιουργία υγιούς οικογένειας.
Μέθοδοι – Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου
Αυτά αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο οι λεπτομέρειες αναπτύσσουν τη βασική ιδέα που έχει επισημανθεί στη θεματική περίοδο ως θέμα της παραγράφου. Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι είναι οι εξής:
1) Με παραδείγματα (δηλώνονται παραδείγματα για την απόδειξη της θεματικής περιόδου. Αποφεύγουμε τα προσωπικά αλλά και τις πολλές εγκυκλοπαιδικές αναφορές στο παρελθόν)
π.χ. Αν το θέμα μας είναι η κρίση του αθλητικού ιδεώδους στη σημερινή εποχή, τότε μπορούμε να πούμε στις λεπτομέρειες τα εξής:
Ολοένα και περισσότερο ακούμε σήμερα για αθλητές που κάνουν χρήση απαγορευμένων ουσιών, με σκοπό να βελτιώσουν τις αθλητικές τους επιδόσεις και να επικρατήσουν στον ανταγωνισμό με τους αντιπάλους τους. Ακόμη, συχνότερα πλέον είναι τα φαινόμενα βίας μέσα ή κοντά στους αθλητικούς χώρους από οπαδούς, οι οποίοι με πρόσχημα την αγάπη τους για μια ομάδα καταστρέφουν, καίνε, λεηλατούν. Επίσης, πολλά ακούγονται για ανέντιμους παράγοντες σε ομαδικά αθλήματα, που είτε επηρεάζουν τους διαιτητές είτε προκαθορίζουν αποτελέσματα, για να κερδίσουν χρήματα.
2) Με ορισμό (όταν ορίζουμε μια βασική έννοια, περιλαμβάνουμε μόνο τα ουσιαστικά της γνωρίσματα)
π.χ. «Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία μπορεί να οριστεί ως
η μορφή εργασίας που εκτελείται από ένα άτομο κυρίως ή σε ένα σημαντικό μέρος της, σε τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η οποία περιλαμβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και προηγμένων τεχνολογιών πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό χαρακτηριστικό της εργασίας». (πανελλαδικές εξετάσεις 2001, Β΄ Λυκείου)
3) Με διαίρεση (όταν θέλουμε να δηλώσουμε τα είδη – μέρη, στα οποία χωρίζεται ένα σύνολο, μια έννοια, με βάση κάποια διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά)
π.χ. Η ελευθερία διακρίνεται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την προέλευσή
της. Η μία είναι η εξωτερική, που αναφέρεται στην ελευθερία του ατόμου από κάθε εξωτερικό εξαναγκασμό. Εδώ ανήκουν η ατομική ελευθερία, η πολιτική, η κοινωνική, η οικονομική. Η άλλη είναι η εσωτερική, που σχετίζεται αποκλειστικά με το ίδιο το άτομο και αναφέρεται στη δυνατότητα του ανθρώπου να υπερνικήσει τους εσωτερικούς εχθρούς του, τα ένστικτα, τα πάθη και τις αδυναμίες του. Από τις δύο αυτές μορφές δυσκολότερη στην κατάκτηση είναι η δεύτερη, αφού στις μέρες μας η εξωτερική ελευθερία έχει κατοχυρωθεί σε πολλές χώρες του κόσμου, ενώ η εσωτερική απειλείται από τους κάθε είδους πειρασμούς της καθημερινής ζωής.
4) Με σύγκριση – αντίθεση (συγκρίνουμε κυρίως δύο έννοιες ή δείχνουμε την αντίθεση και τις διαφορές τους)
π.χ. Η εκπαίδευση στις μέρες μας είναι αντιαυταρχική και διαφέρει αισθητά
από το παρελθόν, όπου κυριαρχούσε η αυταρχικότητα. Αυτό διαπιστώνεται αρχικά στη σχέση εκπαιδευτικών – μαθητών. Σήμερα, οι εκπαιδευτικοί θέλουν να κερδίσουν το σεβασμό των μαθητών με το έργο τους και αποκτώντας μαζί τους σχέσεις συνεργασίας, ενώ παλιότερα ο σεβασμός πολλές φορές επιβαλλόταν από τη χρήση βίας ή το φόβο. Με την αντιαυταρχική εκπαίδευση σημασία έχει και η γνώμη του μαθητή που ζητείται μάλιστα, ώστε αυτός να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του, αποκτώντας θέσεις και απόψεις. Αντίθετα, στην αυταρχική εκπαίδευση ο μαθητής αντιμετωπίζεται ως ανίκανος να εκφράσει ολοκληρωμένη προσωπική άποψη και γι’ αυτό είναι ανάγκη ο εκπαιδευτικός – αυθεντία να του προσφέρει την έτοιμη γνώση.
5) Με αιτιολόγηση (όταν χρειάζεται να αιτιολογήσουμε τη θεματική περίοδο)
π.χ. Ένα από τα σημαντικότερα αίτια της κρίσης του αθλητικού ιδεώδους στη
σύγχρονη εποχή είναι και το πνεύμα του υλιστικού ευδαιμονισμού που κυριαρχεί. Βασικό κριτήριο για την αξία ενός ανθρώπου δεν είναι πλέον ο χαρακτήρας ή η προσωπικότητά του, αλλά τα υλικά αγαθά που κατέχει και επιδεικνύει. Αυτό στον αθλητισμό εκφράζεται μέσα από τον αριθμό των νικών ή των επιτυχιών κάποιου, ενώ η προσπάθεια που δε συνοδεύεται από επιτυχία δεν έχει καμία αξία και υποτιμάται.
6) Με αίτια και αποτελέσματα (δηλώνουμε στη θεματική περίοδο μια αιτία και ζητούμε τα αποτελέσματα – συνέπειες)
Ο υπερκαταναλωτισμός επηρεάζει αποφασιστικά και την προσωπικότητα του
ανθρώπου. Αυτός συνηθίζει να ικανοποιεί μόνο τις υλικές του ανάγκες, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει με πνευματική ατροφία. Παράλληλα, μειώνονται οι εσωτερικές αντιστάσεις του, καθώς γίνεται έρμαιο των εσωτερικών του παθών και επιθυμιών που σχετίζονται με υλικά αγαθά. Έτσι, πολύ εύκολα εξαρτάται από κάθε είδους διαφημιστικά μηνύματα, με αποτέλεσμα να περιορίζεται και η κριτική του ικανότητα, ενώ πλέον συνηθίζει να δέχεται χωρίς μεγάλες αντιστάσεις και πολιτικά μηνύματα. Οι πνευματικές του δυνάμεις, λοιπόν, τίθενται στο περιθώριο, αφού οι λειτουργίες τους ατροφούν.
7) Με αναλογία (όταν η θεματική περίοδος είναι μεταφορά ή παρομοίωση. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή και ακρίβεια, για να είναι σωστή και αντικειμενική η αναλογία, γι’ αυτό πρέπει να τη χρησιμοποιείτε, αν τη χρησιμοποιήσετε, σε ελάχιστες περιπτώσεις. Αποδεικνύουμε τη σύνδεση της αναλογίας με κάτι άλλο αντίστοιχο που το γνωρίζουμε καλύτερα)
π.χ. Η πρώτη μέρα στην εργασία ενός ανθρώπου μοιάζει με την πρώτη φορά
που ένα μικρό πουλάκι πετάει. Όπως το πουλάκι νιώθει φοβισμένο και ετοιμάζεται να ανοίξει τα φτερά του σιγά – σιγά, χωρίς να έχει τη σιγουριά ότι θα πετάξει καλά και με ασφάλεια, έτσι και ένας νέος, κυρίως, άνθρωπος την πρώτη ημέρα στην εργασία του νιώθει αγχωμένος, γεμάτος φόβο μήπως δεν τα καταφέρει. Όταν όμως το πουλάκι διαπιστώσει ότι το πέταγμα δεν είναι τόσο δύσκολο όσο φαινόταν, πετάει πλέον άνετο και ανάλαφρο. Όμοια και ο άνθρωπος που θα πάει καλά στις πρώτες μέρες της εργασίας του αισθάνεται άνετα και ευχάριστα, συνηθίζοντας το περιβάλλον του σαν να βρισκόταν εκεί για χρόνια.
8) Με συνδυασμό μεθόδων (με περισσότερες από μία μεθόδους στην ίδια παράγραφο)
π.χ. Η γνώση ήταν, και είναι πάντα, για το κάθε λογής κατεστημένο ένα δίλημμα,
κάτι που γεννάει αντιδράσεις αντιφατικές και διφορούμενες. Από τη μια μεριά, το ξάπλωμα των γνώσεων και γενικότερα η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων φαίνεται αναγκαία για την οικονομική διαδικασία, τόσο στη φάση της παραγωγής όσο και στη φάση της κατανάλωσης. Ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίας, ο καλός διευθυντής, ο καλός εφευρέτης χρειάζονται μόρφωση, κι ο μορφωμένος άνθρωπος έχει πρόσθετες ανάγκες να ικανοποιήσει. Από την άλλη όμως μεριά, ο μορφωμένος άνθρωπος δε γίνεται μόνο καλό στέλεχος στην παραγωγή και καλός πελάτης στην κατανάλωση · αλλά μέσα του ξυπνούν ερωτηματικά και προβληματισμοί, αναζητήσεις και αμφιβολίες για την οικονομική διαδικασία και για την ίδια τη δομή της κοινωνίας που μπορούν να υποσκάψουν τα θεμέλια του κατεστημένου και να αποβούν μοιραία για την ύπαρξή του. (Γιώργος Α. Κουμάντος, από το σχολικό βιβλίο της Γ΄ Λυκείου, σελ. 287 – 288).
Στην παράγραφο αυτή έχουμε αιτιολόγηση και διαίρεση.
Ο ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο πρόλογος αποτελεί την αρχή της έκθεσης και γι’ αυτό χρειάζεται κάποια προσοχή, αφού είναι και η πρώτη εντύπωση που δίνεται από το γραπτό στον αναγνώστη – διορθωτή. Καλό είναι λοιπόν:
- Ο πρόλογος να χαρακτηρίζεται από κάποια πρωτοτυπία, χωρίς όμως να ξεφεύγουμε από τα όρια,
- Να μας εισάγει ομαλά στο θέμα (γι’ αυτό διαβάζουμε προσεκτικά το θέμα, για να δούμε τη μορφή του επικοινωνιακού λόγου που μας ζητείται: γράφουμε σε περιοδικό, σε σχολική εφημερίδα, εκφωνούμε λόγο κ.τ.λ.), ώστε να μπαίνουμε φυσικά και αβίαστα σε αυτό στο κύριο μέρος, χωρίς όμως να δίνουμε στοιχεία που θα τα αναπτύξουμε στο κύριο μέρος,
- Να αποφεύγουμε τους προκατασκευασμένους προλόγους (γιατί υπάρχει ο κίνδυνος ο πρόλογος αυτός να έχει ύφος τελείως διαφορετικό από το προσωπικό μας ύφος, που θα φαίνεται στην υπόλοιπη έκθεση), τις ιστορικές αναφορές (γιατί μοιάζουν πιο πολύ με επίδειξη γνώσεων).
Μορφές προλόγου
Ένας πρόλογος μπορεί να πάρει τις εξής βασικές μορφές:
1) Παραγωγικός: Εδώ, εντάσσουμε την έννοια που μας ζητείται να σχολιάσουμε σε μια ευρύτερη γενικότερη κατηγορία, όπου ανήκει. Είναι ο καλύτερος γενικά πρόλογος, γιατί ταιριάζει λίγο ως πολύ σε όλα τα θέματα.
π.χ. Η επικοινωνία αποτελεί για τον άνθρωπο μία από τις σημαντικότερες λειτουργίες στη ζωή του. Γι’ αυτό με διάφορους τρόπους προσπαθεί να την πετύχει, ώστε να αναπτύξει την κοινωνικότητά του. Μία από τις σπουδαιότερες και πιο δύσκολες, αναμφισβήτητα, μορφές επικοινωνίας που έχει διαλέξει είναι και αυτή της τέχνης, αφού ο λόγος ή η έκφρασή της δεν είναι πάντοτε εύκολα κατανοητή.
Εδώ εντάξαμε την τέχνη (θέμα) στην ευρύτερη έννοια της ανθρώπινης επικοινωνίας.
2) Αναλυτικός: Εδώ, αναλύουμε την έννοια που μας ζητείται να σχολιάσουμε.
π.χ. Ο ρατσισμός, η αντιμετώπιση δηλαδή κάποιων ανθρώπων, φυλών ή
κοινωνικών ομάδων ως κατώτερων συναντάται σε κάθε εποχή της ανθρώπινης ζωής. Επειδή όμως στις μέρες μας το επίπεδο του υλικού πολιτισμού είναι ανεβασμένο, θα περίμενε κανείς ότι οι άνθρωποι θα σκέφτονταν διαφορετικά και θα απέφευγαν να κάνουν τέτοιου είδους διαχωρισμούς ανάμεσα στους συνανθρώπους τους.
3) Αντιθετικός: Εδώ, ξεκινούμε με μια έννοια αντίθετη (αν υπάρχει φυσικά) από αυτή που μας ζητούν να αναλύσουμε – σχολιάσουμε.
π.χ. Αν το θέμα μας είναι η ειρήνη, τότε μπορούμε να ξεκινήσουμε αναφερόμενοι στον πόλεμο.
Αν και η ειρήνη πάντοτε αποτελούσε ιδανικό στην ανθρώπινη ζωή, συνήθως η
πραγματικότητα κάθε εποχής έχει να επιδείξει πολλούς πολέμους. Αυτό συμβαίνει και στη σημερινή εποχή, όπου σε διάφορα σημεία του πλανήτη μας παρατηρούμε να διεξάγονται πόλεμοι, πολλοί μάλιστα από αυτούς στο όνομα της ίδιας της ειρήνης, της ελευθερίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Παρόλα αυτά όμως το αίτημα για ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων παραμένει καθολικό σε όλους τους λαούς.
Φυσικά, όλα αυτά αποτελούν ενδεικτικές μορφές προλόγου (μπορεί κανείς να ανακαλύψει και άλλες) και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να προκαλούν άγχος ότι είναι απόλυτη ανάγκη να ακολουθηθεί μία από αυτές τις μορφές του προλόγου. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κάτι δικό σας, αν κρίνετε ότι εισάγει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το λόγο σας στο θέμα σας.
Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο επίλογος, ως η τελευταία παράγραφος της έκθεσης, ουσιαστικά συνοψίζει όσα αναφέρθηκαν στο κύριο μέρος της έκθεσης. Χρειάζεται όμως προσοχή, γιατί αυτό δε σημαίνει ότι θα ξαναγράψουμε με τα ίδια λόγια ή σαν περίληψη όσα έχουν ήδη αναφερθεί. Επίσης, καλό είναι:
- Να αποφεύγουμε την υπερβολική δεοντολογία («πρέπει») που στερεί από ζωντάνια το λόγο μας και τον μετατρέπει σε στείρο διδακτισμό,
- Να αποφεύγουμε τα υπερβολικά ευχολόγια («εύχομαι να», «ελπίζω να»), γιατί μοιάζουν σαν λόγια χωρίς νόημα και αποτελεσματικότητα (περισσότερο υποκριτικά),
- Να αποφεύγουμε τα γνωμικά και τις ρήσεις άλλων, που αφαιρούν από το θέμα την προσωπική μας σφραγίδα, η οποία είναι αναγκαίο να φαίνεται και στον επίλογο.
- Να αποφεύγουμε τέλος τους προκατασκευασμένους επιλόγους (για την ίδια με τους προλόγους αιτία).
Μορφές επιλόγου
Ένας επίλογος μπορεί να πάρει τις εξής βασικές μορφές (επαναλαμβάνουμε ότι δεν είναι κάτι υποχρεωτικό, αν έχετε κάτι καλύτερο στο μυαλό σας):
1) Δεοντολογικός: Αν το θέμα δε μας ζητάει τρόπους αντιμετώπισης, μπορούμε να αναφέρουμε κάποια πράγματα επιγραμματικά στον επίλογο, για το τι πρέπει να γίνει (όπως είπαμε όμως αποφεύγουμε την υπερβολική δεοντολογία).
π.χ. Ο περιορισμός της βλαβερής επίδρασης της τηλεόρασης βρίσκεται κυρίως
στα χέρια των ίδιων των τηλεθεατών, αφού αυτοί είναι που σε τελική ανάλυση αποφασίζουν τι θα δουν και τι όχι. Γι’ αυτό αυτοί μπορούν, αλλάζοντας το κανάλι που ενοχλεί την αισθητική τους ή υποβαθμίζει τη νοημοσύνη τους, να δώσουν το μήνυμα, ώστε να αναγκαστούν τα τηλεοπτικά κανάλια να βελτιώσουν την ποιότητα των προγραμμάτων τους. Αυτό όμως είναι ανάγκη να το κάνουν με αποφασιστικότητα, για να δείξουν ότι το θέμα δεν είναι καθόλου ασήμαντο και ότι και οι ίδιοι έχουν άποψη γι’ αυτό.
2) Ανακεφαλαιωτικός: Εδώ, συνοψίζουμε όσα αναφέραμε προηγουμένως, στο κύριο μέρος, χωρίς όμως να τα επαναλαμβάνουμε. Το πλεονέκτημα αυτού του επιλόγου είναι ότι είναι εύκολος, αρκεί να μην πέσουμε στην παγίδα της επανάληψης όσων ακριβώς γράψαμε.
π.χ. Είναι, λοιπόν, πραγματικότητα ότι για τη μόλυνση του περιβάλλοντος οι
ευθύνες βαρύνουν όλους τους πολίτες και όχι μόνο τα κράτη ή τις μεγάλες βιομηχανίες. Γι’ αυτό η στάση όλων στο συγκεκριμένο θέμα είναι αποφασιστικής σημασίας, αφού και η παραμικρή ενέργεια που ανακουφίζει το περιβάλλον από τη μόλυνση είναι και ένα παράδειγμα προς τους άλλους να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.
Η συνοχή της παραγράφου
Σημαντικός είναι και ο ρόλος της συνοχής κάθε παραγράφου στη συνολική εικόνα μιας έκθεσης. Οι βασικοί τρόποι για να εξασφαλίσουμε τη συνοχή της παραγράφου είναι οι εξής:
1) Με τη χρήση της δεικτικής αντωνυμίας (κυρίως της: αυτός, αυτή, αυτό), ώστε να αποφύγουμε την επανάληψη μιας λέξης – φράσης που προηγήθηκε).
π.χ. Σοβαρές είναι οι συνέπειες του φανατισμού και στην πνευματική
υπόσταση του ανθρώπου. Αυτός παύει πλέον να σκέφτεται με ορθολογικό τρόπο και τοποθετεί τους άλλους ανθρώπους σε κάποιες κατηγορίες με βάση τις απόψεις τους, τις θρησκευτικές ή αθλητικές προτιμήσεις τους, γενικεύοντας υπερβολικά.
2) Με τη χρήση συνδετικών λέξεων – φράσεων, που ευνοούν την ομαλή μετάβαση σε αυτά που ακολουθούν.
Οι λέξεις – φράσεις αυτές, ανάλογα με το τι θέλουμε να δηλώσουμε μπορούν
να χωριστούν στις παρακάτω κατηγορίες:
α) Επεξηγηματικές: δηλαδή, με άλλα λόγια, αυτό γίνεται πιο ξεκάθαρο, για να γίνει πιο ακριβές, ειδικότερα, με λίγα λόγια κ.τ.λ.
π.χ. Τα στερεότυπα, οι προκατασκευασμένες δηλαδή αντιλήψεις για κάποια πράγματα, ανθρώπους, λαούς, φυλές, συνήθως κυριαρχούν στη σκέψη μας ασυνείδητα και μας οδηγούν σε αβασάνιστη και εύκολη γενίκευση.
Το οικογενειακό περιβάλλον, με άλλα λόγια ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνει κανείς, οι ιδέες και οι αξίες που του εμφυσούνται, ο χώρος που έχει, για να αναπτυχθεί, επηρεάζουν το νέο άνθρωπο, όταν φύγει από το περιβάλλον αυτό και χρειάζεται να συσχετιστεί με άλλους ανθρώπους, ώστε να συμβιώσει μ’ αυτούς.
Το αθλητικό ιδεώδες φαίνεται ότι χάνει ένα μέρος της ουσιαστικής αξίας και σημασίας του και, ειδικότερα, αυτό που σχετίζεται με την αξία της ίδιας της νίκης, που στην εποχή μας έχει γίνει αυτοσκοπός και στον αθλητισμό.
Η διαφήμιση επηρεάζει την παιδική ψυχή σε μεγάλο βαθμό και την εθίζει και στον άκρατο καταναλωτισμό. Για να γίνει αυτό πιο ακριβές, μπορούμε να σκεφτούμε τι ζητάει ένα παιδί που δε βλέπει διαφημίσεις ή βλέπει λίγες και ένα παιδί που βλέπει πολλές και, κυρίως, παιδικών παιχνιδιών.
Οι σκηνές βίας που προβάλλονται από την τηλεόραση ασκούν καταλυτική επίδραση στην ψυχοσύνθεση των παιδιών, οδηγώντας ακόμη και στη μίμηση. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο, αν αναλογιστούμε τις περιπτώσεις παιδιών που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν σοβαρά προσπαθώντας να μιμηθούν κάτι επικίνδυνο ή εξωπραγματικό, που είδαν στην τηλεόραση και δεν τους εξήγησε κανείς τη σχέση του με την αλήθεια.
Η ευθύνη του επιστήμονα, με λίγα λόγια αυτού που προμήθευσε τη γνώση, για να κατασκευαστεί μια ατομική βόμβα, δεν περιορίζεται μόνο στο εργαστήριό του.
β) Αντιθετικές: αν και, εντούτοις, εξάλλου, όμως, άλλωστε, ενώ, ωστόσο, αντίθετα, αλλά, από τη μια μεριά – από την άλλη μεριά, απεναντίας, παρόλο που, μολονότι, μολαταύτα, παρόλα αυτά, σε αντίθεση με αυτό κ.τ.λ.
π.χ. Αν και η θέση της γυναίκας έχει βελτιωθεί αισθητά στη σύγχρονη εποχή, το ποσοστό ανεργίας των γυναικών είναι υψηλό.
Παρά τις προσπάθειες που γίνονται για την καταπολέμηση του κοινωνικού ρατσισμού, εντούτοις ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερα μειωτικό τρόπο.
Οι προσπάθειες της πολιτείας για τον περιορισμό της μόλυνσης του περιβάλλοντος δεν είναι αρκετές· εξάλλου το πρόβλημα τροφοδοτείται και από τους πολίτες με τα χαλασμένα αυτοκίνητα που ρυπαίνουν υπερβολικά, με τα εργοστάσια που δε χρησιμοποιούν τα κατάλληλα φίλτρα και με πολλούς άλλους παρόμοιους τρόπους.
Το χάσμα των γενεών αποτελεί ένα πρόβλημα που πάντοτε θα είναι αισθητό σε κάθε κοινωνικό περιβάλλον. Αν όμως καταβληθεί η κατάλληλη προσπάθεια και από τις δύο πλευρές, μεγαλύτερους και νεότερους, τότε αυτό μπορεί να περιοριστεί σε λίγα βασικά πράγματα.
Το δημοκρατικό πολίτευμα χρειάζεται τη συμπαράσταση και την προσπάθεια όλων των πολιτών, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Αυτό άλλωστε ζητεί και το Σύνταγμα που αναφέρει ότι η τήρησή του, άρα η διασφάλιση της δημοκρατικής λειτουργίας επαφίεται και στη βούληση των πολιτών.
Η ύπαρξη εργασίας που απαιτεί πρωτοβουλίες βοηθά τον άνθρωπο να ενεργοποιήσει τις κρυμμένες δημιουργικές του δυνάμεις, ενώ η τυποποιημένη εργασία περιορίζει αισθητά το πνεύμα δημιουργικότητας του καθενός.
Είναι σαφές ότι η κλωνοποίηση ως ανακάλυψη μπορεί να προσφέρει πολλά στην καταπολέμηση ασθενειών, που μέχρι τώρα δεν αντιμετωπίζονταν. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτής της τεχνικής απαιτεί μεγάλη προσοχή, καθώς δεν έχουν εξακριβωθεί ακόμη τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά της, ενώ πάντοτε ελλοχεύει ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί και για σκοπούς μη συμβατούς με την ανθρώπινη ηθική.
Με την ειρηνική συμβίωση οι άνθρωποι προοδεύουν σε όλους τους τομείς του πολιτισμού τους. Αντίθετα, σε περιόδους πολέμου ή ακόμη και κρίσεων, που προοιωνίζουν πολεμικές συγκρούσεις, η οικονομία αντιμετωπίζει κρίσεις, οι άνθρωποι εκτραχύνονται, ο πνευματικός πολιτισμός τίθεται στο περιθώριο.
Το διάβασμα ενός λογοτεχνικού βιβλίου αποτελεί βασικό παράγοντα για την καλλιέργεια του ανθρώπινου πνεύματος, ιδίως στους νέους, αλλά στις μέρες μας η τηλεόραση έχει κλέψει πολύ από το χρόνο που άλλοτε αφιερωνόταν στο εξωσχολικό βιβλίο.
Οι νέοι, από τη μια μεριά, ως περισσότερο ευαίσθητοι και ρομαντικοί, ζητούν έναν κόσμο δίκαιο, ειρηνικό, ασφαλή, χωρίς πείνα και εξαθλίωση και γι’ αυτά συνήθως κατηγορούν τους μεγαλύτερους. Αυτοί, από την άλλη μεριά, αντιτάσσουν ότι και οι ίδιοι τα ίδια ονειρεύονταν στα νιάτα τους, αλλά οι συνθήκες της ζωής τους έκαναν περισσότερο ρεαλιστές, ώστε να καταλαβαίνουν ότι αυτά είναι πολύ δύσκολο να κατακτηθούν.
Ο πνευματικός άνθρωπος δεν είναι ένα άτομο που ζει σε έναν κόσμο ξένο από τον κόσμο των υπολοίπων ανθρώπων. Απεναντίας, αποτελεί βασικό μέλος κάθε κοινωνίας και, λόγω της πνευματικής του συγκρότησης, έχει μεγάλη ευθύνη, όταν του το ζητήσουν, να δώσει τις κατευθυντήριες γραμμές που θα ακολουθήσουν οι λιγότερο προνομιούχοι στην πνευματική καλλιέργεια άνθρωποι, χωρίς μάλιστα να επιδείξει αλαζονική ή ματαιόδοξη διάθεση.
Παρόλο που όλοι σχεδόν οι άνθρωποι διατείνονται ότι ενδιαφέρονται για την ειρηνική επίλυση των κάθε είδους διαφορών, η χρήση βίας είναι, δυστυχώς, συχνό μέσο, για να επιλυθούν αυτές.
Μολονότι ο τεχνολογικός πολιτισμός στις μέρες μας έχει φτάσει σε υψηλό επίπεδο, πολλά από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας αντί να αμβλύνονται μεγεθύνονται.
Όλοι ισχυρίζονται ότι ο υπερκαταναλωτικός τρόπος ζωής που έχει επιλέξει το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων που ζουν στις βιομηχανικές χώρες προκαλεί πλήθος προβλημάτων, μολαταύτα σχεδόν κανένας από αυτούς δεν καταβάλλει ουσιαστική προσπάθεια να περιορίσει την αγορά καταναλωτικών προϊόντων.
Στη σημερινή εποχή η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων έχει διευκολυνθεί αισθητά από την τελειοποίηση των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας. Παρόλα αυτά το πρόβλημα της μοναξιάς, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, όχι μόνο δε μειώθηκε, αλλά αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα, με ποικίλες αρνητικές συνέπειες.
Στο παρελθόν η οικογένεια και το σχολείο αποτελούσαν τους μοναδικούς ουσιαστικά φορείς για την παροχή γνώσης, ιδεών, αξιών στους νέους ανθρώπους. Σε αντίθεση με αυτό, στην εποχή μας οι νέοι έχουν πολλές πηγές, για να αποκτήσουν όλα αυτά, με αποτέλεσμα ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου να περιοριστούν αρκετά.
γ) Συμπερασματικές – Αποτελεσματικές: επομένως, λοιπόν, ώστε, συμπερασματικά (σε επίλογο κυρίως), συνεπώς, άρα, ανακεφαλαιώνοντας (σε επίλογο κυρίως), με αποτέλεσμα να κ.τ.λ.
π.χ. Η αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας δεν μπορεί να γίνει με ευχολόγια, αλλά χρειάζεται δράση· επομένως, οι αρμόδιοι φορείς του υπουργείου εργασίας είναι οι πρώτοι που απαιτείται να αναλάβουν δράση.
Οι άνθρωποι που γελούν στη ζωή τους είναι πάντοτε πιο ευχάριστοι στη συντροφιά από αυτούς που το αποφεύγουν. Το γέλιο όμως συνήθως συνδέεται και με το χιούμορ, που φανερώνει ανθρώπους με ποικιλία σκέψης και με ελευθερία, σε κάποια πλαίσια φυσικά, λόγου και έκφρασης. Αυτός που έχει χιούμορ και γελά με το χιούμορ των άλλων γίνεται κοινωνικότερος και βρίσκει σημεία επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους. Το γέλιο και το χιούμορ, λοιπόν, βοηθούν στην ομαλή ένταξη του ανθρώπου στο κοινωνικό σύνολο και ενισχύουν την ψυχολογική διάθεσή του.
Πολλές ενέργειες πρέπει να γίνουν και πολλές αποφάσεις να παρθούν και να εκτελεστούν, ώστε κάποια στιγμή να σταματήσει να γίνεται λόγος για βίαια επεισόδια στους αθλητικούς χώρους.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η παρακολούθηση της μόδας δεν είναι υποχρεωτικά κάτι αρνητικό ή θετικό. Γίνεται αρνητικό, όταν ο άνθρωπος ταυτίζεται απολύτως με τις κάθε είδους επιταγές της μόδας, αλλά και η απόλυτη αδιαφορία για τη μόδα μπορεί να οδηγήσει σε απομάκρυνση του ανθρώπου από το κοινωνικό του περιβάλλον. Η μόδα, λοιπόν, είναι θετική, όταν συνοδεύεται και από στοιχεία που προέρχονται από την προσωπική σφραγίδα της σκέψης του καθενός.
Η σχέση καλλιτέχνη – κοινού είναι η σχέση ενός πομπού με ένα δέκτη. Ο καλλιτέχνης στέλνει ένα μήνυμα μέσα από το έργο του, το οποίο θα το συλλάβει το κοινό και θα εκφράσει πάνω σε αυτό και τη δική του θέση, έστω και με όχι καλλιτεχνικό τρόπο. Το έργο τέχνης, συνεπώς, είναι ένα είδος διαλόγου και μάλιστα με πολλούς και διαφορετικούς κάθε φορά συμμετέχοντες.
Η συμμετοχή του μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι απολύτως απαραίτητη, για να έχει αυτή τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα· άρα, ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να κάνει το καθετί, για να τη διευκολύνει, και το καλύτερο μέσο γι’ αυτό είναι η κυριαρχία του διαλόγου μέσα στη σχολική αίθουσα.
Ανακεφαλαιώνοντας, διαπιστώνει κανείς ότι τα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν προσφέρει πολλά στην ενημέρωση των ανθρώπων, αλλά απαιτείται να κάνουν και αρκετά βήματα, ώστε να προσφέρουν την ενημέρωση αυτή με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα, χωρίς να παραπληροφορούν ή να υποβαθμίζουν ειδήσεις και γεγονότα που δεν τους συμφέρουν ή δεν έχουν οικονομικό όφελος από αυτά.
Η διαφήμιση, ιδιαίτερα αν είναι έξυπνη και θελκτική, εθίζει τον άνθρωπο να υπακούει έμμεσα σε κάθε είδους μήνυμα, με αποτέλεσμα σιγά – σιγά να μαθαίνει αυτός να ακούει και άλλου είδους μηνύματα, κυρίως πολιτικά.
δ) Χρονικές (χρονική σχέση, χρονική σειρά): αρχικά, αργότερα, ύστερα, έπειτα, μετά, πριν, όταν, ταυτόχρονα, συγχρόνως, στη συνέχεια, αμέσως, κ.τ.λ.
Προσοχή: Λέμε πάντοτε πριν από, αλλά μετά (χωρίς το από), εκτός αν ακολουθεί αντωνυμία: π.χ. μετά από αυτό
π.χ. Η δυσκολία επικοινωνίας γονέων – παιδιών, που παρατηρείται σε κάποιες οικογένειες, χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με προσεκτικά βήματα. Αρχικά, οι γονείς ως μεγαλύτεροι είναι ανάγκη να προσεγγίσουν τα παιδιά τους, να μιλήσουν μαζί τους και να δείξουν το ενδιαφέρον τους και την κατανόησή τους. Έτσι, θα κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους και αργότερα τα ίδια τα παιδιά θα μιλούν για τα προβλήματά τους πρώτα στους γονείς τους και ύστερα σε οποιονδήποτε άλλο, φίλο ή γνωστό.
Το επάγγελμα είναι ανάγκη να εκφράζει τη βούληση και τη διάθεση αυτού που το επιλέγει. Σε αντίθετη περίπτωση, έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα θα προκαλέσει τη ψυχική κούραση αυτού που το ασκεί, με αποτέλεσμα να αρχίσει η αδιαφορία, ο εκνευρισμός και τελικά η δυσαρέσκειά γι’ αυτό που κάνει.
Το πρώτο βήμα, για να αποκτήσει η οικολογία πραγματικά αξία, είναι η ενημέρωση των πολιτών. Μετά από αυτό θα ακολουθήσει λογικά και η συνειδητοποίηση μεγάλου μέρους τους για τη σημασία της οικολογικής συνείδησης και για την ανάγκη να προσπαθήσει ο καθένας, ακόμη και με τις μικρές πενιχρές δυνάμεις του να βοηθήσει, χωρίς όμως ενέργειες υπερβολής, να προστατευθεί το περιβάλλον. Πριν από αυτό, δεν μπορεί να έχει αποτέλεσμα καμία πρωτοβουλία, είτε κρατικών είτε ιδιωτικών φορέων.
Η εξειδίκευση αποτελεί ανάγκη, για τον καλύτερο και αποτελεσματικότερο καταμερισμό της εργασίας, αλλά απειλεί και με πνευματική μονομέρεια το άτομο. Όταν αυτό γνωρίζει με πληρότητα το αντικείμενο της εργασίας του, αλλά εκτός από αυτό τίποτε άλλο, κινδυνεύει να μετατραπεί σε άνθρωπο που αγνοεί τα κοινωνικά προβλήματα γύρω του, επομένως δεν μπορεί να έχει εμπεριστατωμένη άποψη πάνω σε αυτά, ώστε να βοηθήσει να δοθεί κάποια λύση.
Η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν έχει σχέση μόνο με τα εργοστάσια που δε χρησιμοποιούν τα κατάλληλα φίλτρα και ρίχνουν τα λύματά τους χωρίς επεξεργασία σε ποτάμια ή λίμνες. Ταυτόχρονα, μολύνουν και τα αυτοκίνητα παλιάς τεχνολογίας ή αυτά με χαλασμένους καταλύτες, αλλά και οι κεντρικές θερμάνσεις των πολυκατοικιών, που προσθέτουν ένα μεγάλο ρυπογόνο βάρος στις ήδη βεβαρημένες από καυσαέρια μεγάλες πόλεις.
Ο πόθος του ανθρώπου για ελευθερία είναι ριζωμένος βαθιά μέσα του από τα πανάρχαια χρόνια. Η ελευθερία αυτή όμως είναι ανάγκη να σέβεται συγχρόνως και την ελευθερία των άλλων σε μια οργανωμένη κοινωνία. Γι’ αυτό μπορεί κανείς να διατυπώσει τη θέση ότι η ελευθερία καθενός σταματά στο σημείο που παραβιάζει τις ίδιες ελευθερίες κάποιου συνανθρώπου του. Αυτός ο περιορισμός είναι που τοποθετεί τα όρια μεταξύ ελευθερίας και ασυδοσίας.
Το πρόβλημα των ναρκωτικών στην αρχή μοιάζει να απασχολεί μόνο τους ναρκομανείς και τις οικογένειές τους. Στη συνέχεια όμως ενδιαφέρει και το κοινωνικό σύνολο, γιατί οι ναρκομανείς, λόγω της εξάρτησής τους, μπορούν να γίνουν επικίνδυνοι και για τους υπόλοιπους πολίτες, είτε ληστεύοντας είτε κάνοντας οποιαδήποτε βίαιη ή παράνομη ενέργεια για τη δόση τους.
Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της τηλεόρασης, όπως έχει εξελιχθεί με τη βοήθεια των δορυφόρων, είναι ότι μπορεί να μας παρουσιάσει αμέσως ένα γεγονός, τη στιγμή δηλαδή που συμβαίνει, ώστε να μοιάζουμε με αυτόπτες μάρτυρες αυτού του γεγονότος, της είδησης, του αθλητικού αγώνα. Χάρη σ’ αυτό και στο γεγονός ότι είναι το μαζικότερο μέσο πληροφόρησης και επικοινωνίας, έχει αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία στη ζωή των ανθρώπων.
ε) Τοπικές: (τοπική έκταση, απόσταση κ.τ.λ.) πάνω, κάτω, εδώ, εκεί, μακριά, κοντά, μέσα, έξω κ.τ.λ.
Τέτοια βέβαια επιρρήματα δε χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στις εκθέσεις ιδεών του Λυκείου. Η χρησιμοποίησή τους γίνεται περιστασιακά, ενώ κυρίως προτιμούνται σε περιγραφικές εκθέσεις στο Γυμνάσιο.
π.χ. Οι γονείς είναι απαραίτητο να βρίσκονται πάντοτε κοντά στα παιδιά τους. Μπορεί αυτά συχνά να ζητούν την απεξάρτησή τους από τους γονείς, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι έχουν και την ωριμότητα να χειριστούν με σωστό τρόπο μια υπερβολική ελευθερία που θα τους παρασχεθεί από την πλευρά των γονέων. Γι’ αυτό καλό είναι οι γονείς να παρακολουθούν τα παιδιά τους, να συνομιλούν μαζί τους για κάθε πρόβλημά τους, αντιμετωπίζοντάς τα σαν ισότιμους συνομιλητές, με δικές τους απόψεις και θέσεις, που χρειάζεται να ακουστούν κι αυτές. Όσο πιο μακριά βρίσκονται γονείς και παιδιά, τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρχουν οικογενειακά προβλήματα.
στ) Αιτιολογικές: γι’ αυτό, επειδή, μια και, αυτός είναι ο λόγος, αυτό οφείλεται σε, γιατί, άλλη βασική αιτία κ.τ.λ.
π.χ. Η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου έχει κατακλυσθεί από ένα πλήθος τεχνολογικών επιτευγμάτων, που τον οδηγούν προς την κατανάλωση υλικών αγαθών. Γι’ αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη να στρέψει αυτός λίγο την προσοχή του και προς τα πνευματικά αγαθά, προς την καλλιέργεια και της ψυχής του.
Επειδή η ανθρώπινη ζωή θα ήταν πολύ μονότονη χωρίς κάτι που να την ανανεώνει, οι άνθρωποι ανακάλυψαν και χρησιμοποίησαν σε μεγάλο βαθμό το γέλιο.
Η δημοκρατία απαιτεί τη συμμετοχή όλων των πολιτών και όχι μόνο μιας μερίδας τους, μια και το βασικό της χαρακτηριστικό είναι ότι στηρίζεται στην πλειοψηφία που την καθορίζει το πλήθος, οι πολλοί και όχι οι λίγοι. Αυτός είναι και ο λόγος που χρειάζεται όλοι να συνειδητοποιήσουν ότι και οι ίδιοι είναι μέρος της δημοκρατίας και χωρίς αυτούς δεν υπάρχει ουσιαστικά δημοκρατία.
Πολλές φορές ο άνθρωπος φαίνεται να στρέφεται προς τον ανεξέλεγκτο καταναλωτισμό. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, μερικές φορές μάλιστα φαινομενικά άσχετους μεταξύ τους, όπως είναι η διαφήμιση, η μοναξιά, η περιορισμένη πνευματική καλλιέργεια.
Ο ορθός επαγγελματικός προσανατολισμός ενός νέου ανθρώπου είναι ιδιαίτερα σημαντικός, γιατί η επιλογή του επαγγέλματος αποτελεί για αυτόν μια απόφαση ζωής, αφού πιθανότατα να καθορίσει σε αρκετό βαθμό και το μέλλον του μέσα στην κοινωνία.
Άλλη μια βασική αιτία για την απαξίωση της παράδοσής μας είναι και η ξενομανία που συνδέεται με τις τάσεις μιμητισμού πολλών σύγχρονων νεοελλήνων. Καθετί το παραδοσιακό θεωρείται αναχρονιστικό, οπισθοδρομικό και άχρηστο, ενώ καθετί ξενικό θεωρείται σύγχρονο, μοντέρνο και χρήσιμο, για να επιβληθούν κάποιοι στο κοινωνικό σύνολο.
ζ) Προσθετικές – συμπληρωματικές – αναλογικές: επίσης, επιπλέον, ακόμη, παράλληλα, εκτός από αυτό, κάτι ανάλογο ισχύει κ.τ.λ.
π.χ. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν όσοι εξουσιάζουν ολοκληρωτικά είναι μια γλώσσα έντονα διατακτική. Στα χαρακτηριστικά της είναι η χρήση ρημάτων και κυρίως επιθέτων και ουσιαστικών που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Επίσης, είναι μια γλώσσα που προσπαθεί να ελέγξει τη σκέψη, να περιορίσει τις δυνατότητες κριτικής αντιμετώπισης των λεγομένων της. Γι’ αυτό, προκειμένου να αφαιρέσει την κριτική διάθεση των πολιτών χρησιμοποιεί λέξεις με σημασιολογική φόρτιση, όπως η δημοκρατία, ο λαός, το έθνος, η οικογένεια, η πατρίδα, η θρησκεία.
Απαραίτητη προϋπόθεση, για να μπορεί ο διάλογος να είναι γόνιμος και αποτελεσματικός είναι η καλή διάθεση των συνομιλητών. Αν κάποιος ενδιαφέρεται να ακουστούν μόνο οι δικές του θέσεις και τίποτε άλλο, δεν πρόκειται να βοηθήσει να γίνεται δημιουργικός διάλογος. Επιπλέον, είναι σημαντικό οι συνομιλητές να γνωρίζουν το αντικείμενο της συζήτησής τους, γιατί τότε η καλή τους διάθεση δε θα οδηγήσει πουθενά και ο διάλογος δε θα επιτελέσει τη λειτουργία του.
Στη σημερινή εποχή ο άνθρωπος έχει βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα των μέσων με τα οποία παράγει τα προϊόντα· ακόμη, έχει βελτιώσει και την ποσότητα των μέσων αυτών. Ενώ λοιπόν θα περίμενε κανείς ότι αυτά τα δύο θα περιόριζαν τα προβλήματα της πείνας σε ολόκληρο τον πλανήτη, εντούτοις παρατηρείται να γίνονται περισσότερα κι από πριν τα παιδιά που πεθαίνουν από έλλειψη διατροφής ή από κακής ποιότητας διατροφή.
Η ψυχαγωγία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό που συναντάται σε όλους τους λαούς. Ο τρόπος όμως που ψυχαγωγείται κανείς είναι δείγμα του πολιτιστικού του επιπέδου. Παράλληλα όμως, δείχνει και ένα μέρος του χαρακτήρα του, αφού οι ήρεμοι και ήσυχοι άνθρωποι διασκεδάζουν χωρίς να προκαλούν και να ξεσηκώνουν όλο τον κόσμο, ενώ οι αλαζόνες και ματαιόδοξοι διασκεδάζουν με θόρυβο και προσπαθώντας να κάνουν επίδειξη των ικανοτήτων τους και των υλικών αγαθών που κατέχουν.
Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Είναι η στιγμή που ξεκουράζεται και παίρνει ανάσες, μετά από μια, συχνά, κουραστική και κοπιώδη ημέρα. Εκτός από αυτό, είναι και μια στιγμή που ο καθένας μπορεί να ξεδιπλώσει τη δημιουργικότητά του και να ασχοληθεί με πράγματα που του αρέσουν, τον εμπνέουν, τον γεμίζουν χαρά και κέφι για τη ζωή· πράγματα που συχνά με την εργασία του δεν μπορεί να τα νιώσει.
Κάτι ανάλογο με τον ανταγωνισμό στο χώρο των επιχειρήσεων ισχύει και στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού. Ο ανταγωνισμός πολλές φορές είναι ιδιαίτερα σκληρός και χρησιμοποιούνται όλα τα μέσα, ακόμη και τα αθέμιτα, με μοναδικό στόχο την επιτυχία, τη νίκη. Η προσπάθεια και η αγωνιστικότητα περιορίζονται σε δεύτερο ρόλο και το μοναδικό που ενδιαφέρει είναι το αποτέλεσμα με κάθε θυσία.
η) Εμφαντικές: ξεχωριστά, ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται, πράγματι, αξίζει να τονιστεί, αξιοπρόσεχτο είναι, ειδικότερα, κυρίως κ.τ.λ.
π.χ. Ξεχωριστά, χρειάζεται να τονιστεί η σημασία της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου για την ποιότητα ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.
Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται, για να εξασφαλίσει κανείς την υγεία του, να προσέχει τον τρόπο διατροφής του. Πράγματι, αυτό καθορίζει σε πολλές περιπτώσεις και τη δυνατότητα του ανθρώπινου οργανισμού να αμυνθεί σε κάθε αρρώστια, ώστε να μην προσβάλλεται από αυτές με το παραμικρό.
Αξίζει να τονιστεί η βαθύτατη επίδραση που ασκεί η τηλεόραση στη διαμόρφωση των επιθυμιών και των επιδιώξεων των ανθρώπων. Ο βομβαρδισμός που υφίστανται καθημερινά από τις διαφημίσεις, τις τηλεοπτικές σειρές, ακόμη και από τα δελτία ειδήσεων αλλοιώνουν τη σκέψη τους και τους καθοδηγούν έμμεσα, αλλά ολοφάνερα προς ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής.
Αξιοπρόσεχτο είναι και το γεγονός ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ανοίγουν έναν καινούριο κόσμο μπροστά μας. Ειδικότερα, η χρήση του διαδικτύου επιτρέπει στους ανθρώπους να βλέπουν και να μαθαίνουν οτιδήποτε χρειάζονται ή επιθυμούν γρήγορα και χωρίς την καθοδήγηση άλλων, όπως συμβαίνει στην τηλεόραση.
Η μεγαλύτερη αρνητική συνέπεια του καταναλωτισμού είναι ότι εθίζει, κυρίως τα παιδιά και τους νέους ανθρώπους, σε έναν τρόπο ζωής, όπου δεν υπάρχει πραγματική ευχαρίστηση. Η απόκτηση ενός αγαθού δε φέρνει την πραγματική απόλαυση, γιατί αμέσως μετά γεννιέται η επιθυμία να αποκτηθεί κάποιο άλλο, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε ένα φαύλο κύκλο.
θ) Βεβαιωτικές: είναι σαφές, είναι γεγονός, αναμφισβήτητα, αναντίρρητα, υποστηρίζεται από πολλούς, βέβαια, φυσικά κ.τ.λ.
π.χ. Είναι σαφές ότι κάθε διαφήμιση έχει ως στόχο να πείσει τον καταναλωτή να αγοράσει ένα προϊόν ή να επιλέξει κάποιον πολιτικό ή και κάποια πολιτική ιδέα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι κάθε διαφήμιση ενέχει το στοιχείο του κακού· υπάρχουν διαφημίσεις που είναι έξυπνες, έχουν χιούμορ και αισθητική, αλλά υπάρχουν και διαφημίσεις που πράγματι υποβαθμίζουν τον άνθρωπο και υποτιμούν τη νοημοσύνη του.
Είναι γεγονός ότι ο καταναλωτισμός μπορεί, έμμεσα ή άμεσα, να συνδεθεί με τη βία. Οι άνθρωποι, με τη βοήθεια και της διαφήμισης, συνήθισαν να επιθυμούν διάφορα υλικά αγαθά και γι’ αυτό καταβάλλουν κάθε προσπάθεια, ώστε να τα αποκτήσουν. Αν δεν τα καταφέρνουν όμως, υπάρχει και η περίπτωση να στραφούν σε μη νόμιμους τρόπους, για να το καταφέρουν, επομένως και στη χρήση βίας.
Αναμφισβήτητα, ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της εργασίας είναι ότι εξασφαλίζει για τον εργαζόμενο τη διαβίωσή του. Αυτό είναι που κάνει ακόμη πιο φανερή τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται ένας άνεργος, που δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε αυτό το πρωτεύον αγαθό.
Αναντίρρητα, η εξειδίκευση είναι απαραίτητη στη σημερινή εποχή. Η ποσότητα των γνώσεων έχει αυξηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό σε όλους τους επιστημονικούς τομείς, με αποτέλεσμα μόνο κάποιος εξειδικευμένος σε συγκεκριμένο τομέα να έχει τη δυνατότητα να κάνει με το σωστότερο τρόπο τη δουλειά του ή να αναπτύξει καλύτερα τον ειδικό επιστημονικό κλάδο του.
Υποστηρίζεται από πολλούς ότι το πρόβλημα του ρατσισμού συνδέεται σε πολλές κοινωνίες με το πρόβλημα της ανεργίας. Η ύπαρξη πολλών μεταναστών σε ανεπτυγμένες χώρες, που εργάζονται αρκετές φορές κάτω από συνθήκες παρανομίας και αθλιότητας, αποτελεί για ένα μέρος του γηγενούς πληθυσμού αυτών των χωρών μια απειλή για τις δικές τους θέσεις εργασίας· ακόμη περισσότερο για τους άνεργους γηγενείς παρουσιάζεται ως η βασική αιτία της δικής τους ανεργίας.
Πολλοί, βέβαια, θεωρούν, και όχι άδικα, ότι η επαφή ενός παιδιού με την τέχνη είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη. Όταν μάλιστα αυτό συμβεί σε ηλικία που το παιδί διαμορφώνει στοιχεία του χαρακτήρα του αλλά και αρχίζει να εκφράζει τη δημιουργικότητά του, τότε τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο ευχάριστα, γιατί αυτό διοχετεύει την ενεργητικότητά του σε κάτι πολύ θετικό, μαθαίνει να το αγαπά, αντί να κάθεται αδρανές μπροστά σε μια οθόνη τηλεόρασης ή βίντεο.
Η αυτοκριτική αποτελεί μια αναγκαιότητα για κάθε άνθρωπο. Αυτό, φυσικά, απαιτεί και κάποιες προϋποθέσεις, γιατί δεν είναι εύκολο κανείς να ασκήσει αντικειμενική κριτική στον εαυτό του. Το εμπόδιο του εγωισμού, φανερού ή λανθάνοντα, δεν είναι τόσο απλό στην υπερνίκησή του, γι’ αυτό χρειάζεται εσωτερικός αγώνας και πολλή προσπάθεια, ώστε να καταφέρει κανείς να κρίνει τον εαυτό του σωστά.
ι) Διαχωριστικές: ή, ή – ή, είτε – είτε
π.χ. Η εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να γίνει με δύο τρόπους, ή με τη συνεργασία εκπαιδευτικού και μαθητή ή με τον καθηγητή ως αυθεντία να διδάσκει και το μαθητή να ακούει, χωρίς όμως να συμμετέχει.
Είτε αντικρίσει κανείς έναν πίνακα ζωγραφικής είτε διαβάσει ένα λογοτεχνικό βιβλίο η αισθητική απόλαυση που θα δοκιμάσει είναι μοναδική.
ια) Υποθετικές – Προϋπόθεσης: αν, με την προϋπόθεση ότι, σε περίπτωση που κ.τ.λ.
π.χ. Αν ένας λαός στέκεται με σεβασμό απέναντι στην παράδοσή του, έχει τη δυνατότητα να ωφεληθεί πολλαπλά από αυτή του τη στάση. Οι αξίες, οι αρχές και τα ιδανικά που εκφράζονται μέσα από την παράδοση είναι το απόσταγμα της σοφίας χιλιάδων χρόνων και γι’ αυτό μπορούν να στηρίξουν αποτελεσματικά τους ανθρώπους, ειδικά στις μέρες μας, που τα πάντα μοιάζουν να κινούνται με βάση τους οικονομικούς όρους της αγοράς.
Ο τουρισμός αποτελεί ευλογία για μια χώρα, με την προϋπόθεση όμως να γίνονται σεβαστά κάποια σημαντικά πράγματα. Αν στα πλαίσια της τουριστικής αξιοποίησης καταστραφεί ένα μνημείο του πολιτισμού ή αλλοιωθεί βάναυσα η αισθητική ενός τοπίου, τότε ο τουρισμός μπορεί να φέρει βραχυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη, θα προκαλέσει όμως μακροπρόθεσμα πρόβλημα στο περιβάλλον που ζουν οι πολίτες, μεταβάλλοντας και την αισθητική τους αντίληψη για το ωραίο.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποτελεί ένα βασικό μέσο για τη συνειδητοποίηση της σημασίας της οικολογικής συνείδησης. Σε περίπτωση μάλιστα που αυτό θα γίνει με τρόπο οργανωμένο από τα σχολεία, τα οφέλη θα είναι ποικίλα. Τα παιδιά ως δέκτες της περιβαλλοντικής ευαισθησίας μπορούν να επηρεάσουν με την αγνότητα, την αφέλεια και την αθωότητά τους αρκετά και τους μεγαλύτερους, δίνοντας το έναυσμα να γίνει πράξη η κατανόηση ότι το περιβάλλον δε μολύνεται από λίγους, αλλά λίγο ως πολύ από όλους.
ιβ) Παραδειγματικές: ένα παράδειγμα είναι, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι κ.τ.λ.
Προσοχή: αποφεύγουμε στις εκθέσεις τις συντομογραφίες (π.χ., κ.α., κ.τ.λ.)
π.χ. Ένα παράδειγμα έλλειψης κοινωνικής συνείδησης είναι και η εικόνα που παρατηρείται στους κάδους σκουπιδιών σε περιπτώσεις απεργίας αυτών που τα μαζεύουν. Υπάρχουν άνθρωποι που παρατούν τα απορρίμματά τους όπου μπορούν, χωρίς να ενδιαφέρονται ότι αυτά υπάρχει κίνδυνος να αποτελέσουν εστίες μολύνσεως και ασθενειών. Η στάση αυτή δείχνει την αδιαφορία για το συνάνθρωπο και τη διάθεση να ξεφορτωθεί κανείς το πρόβλημά του, φορτώνοντάς το όμως στους άλλους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που δείχνει γιατί η συζήτηση για την ηθική ευθύνη του επιστήμονα είναι απαραίτητη, είναι το θέμα των όπλων μαζικής καταστροφής. Οι επιστήμονες που συμμετέχουν στο σχεδιασμό ή στην κατασκευή τους έχουν άμεση ή έμμεση ευθύνη και για τη χρησιμοποίησή τους, διότι ξέρουν πολύ καλά για ποιους σκοπούς κατασκευάζονται τέτοια όπλα και πώς χρησιμοποιούνται.
ιγ) Επιδοτικές: όχι μόνο ... αλλά και, όχι μόνο .. αλλά να μην κ.τ.λ.
π.χ. Η εικόνα που παρουσιάζει ένας άνθρωπος στους άλλους δεν είναι πάντοτε η πραγματική του. Πολλές φορές μάλιστα όχι μόνο δεν είναι διαφορετική από την πραγματική, αλλά και είναι εσκεμμένα πλαστή. Αυτό παρατηρείται σε αρκετούς επαγγελματίες, που με την ενδυμασία τους προσποιούνται, για τις ανάγκες της εργασίας τους, τους σοβαρούς και μετρημένους, άσχετα αν στην υπόλοιπη ζωή τους δεν έχουν καμία σχέση με αυτό το είδος ανθρώπων.
3) Με τη χρήση λέξεων ή φράσεων συνωνύμων, ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη: τα συνώνυμα είναι ιδιαίτερα χρήσιμα, για να μη γίνεται μονότονη η έκθεση. Όταν λέμε συνώνυμα, δεν εννοούμε λέξεις που σημαίνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα, αλλά κάτι παραπλήσιο, χωρίς όμως να αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου. Αν πάντως δεν μπορείτε να βρείτε συνώνυμα, καλό είναι να ακολουθήσετε τον πρώτο τρόπο, τη χρησιμοποίηση αντωνυμιών, που παραπέμπουν σε αυτό που έχετε αναφέρει προηγουμένως.
π.χ. Η έννοια της αξιοπρέπειας ξεχωρίζει στους ανθρώπους που πραγματικά
αγαπούν την ελευθερία. Αυτοί δεν επιδιώκουν να τους χαριστεί κάτι, αλλά διεκδικούν το δικαίωμά τους με τρόπο που τους τιμά και δείχνει ότι έχουν συνείδηση αυτών που τους ανήκουν, γνώση όμως και των υποχρεώσεων που γεννά η γνήσια ελευθερία.
Μετάβαση από παράγραφο σε παράγραφο
Η μετάβαση από τη μία παράγραφο στην άλλη, που εξασφαλίζει και τη συνοχή όλης της έκθεσης, γίνεται με τον ίδιο τρόπο που εξασφαλίζει και τη συνοχή της παραγράφου, δηλαδή α) με χρήση δεικτικών αντωνυμιών, β) με χρήση διαρθρωτικών λέξεων – φράσεων, γ) με χρήση συνώνυμων ή συγγενών νοηματικά λέξεων, με αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο.
Η πορεία ανάπτυξης της παραγράφου
Με βάση τη σειρά που ακολουθούμε στην ανάπτυξη μιας παραγράφου, έχουμε τους εξής βασικούς άξονες:
α) Χρονικός άξονας: η σειρά που ακολουθείται εδώ είναι η χρονική. Αυτός χρησιμοποιείται κυρίως σε αφηγήσεις γεγονότων, οπότε δε μας χρειάζεται για την έκθεση ιδεών.
β) Τοπικός άξονας: η σειρά που ακολουθείται εδώ είναι η τοπική. Αυτός χρησιμοποιείται κυρίως στις περιγραφικές εκθέσεις Δημοτικού και Γυμνασίου.
γ) Παραγωγικός άξονας: εδώ, στην αρχή δηλώνεται μια βασική θέση, η οποία στη συνέχεια αποδεικνύεται στην παράγραφο. Είναι ο συνηθισμένος τρόπος που ακολουθείται σε μια έκθεση ιδεών. Σχηματικά έχουμε: Γενικότερο --> Μερικότερο.
π.χ. Η σημασία του πατριωτισμού για την πρόοδο μιας χώρας είναι πολύ σημαντική (Γενική θέση). Ο πατριώτης αγαπά την πατρίδα του και είναι έτοιμος, όποτε χρειαστεί, να την υπηρετήσει ή να την υπερασπιστεί από εσωτερικούς ή εξωτερικούς εχθρούς. Παράλληλα, εκφράζει αυτή την αγάπη του με το σεβασμό στους νόμους της πολιτείας, δίνοντας το παράδειγμα της ανιδιοτελούς αγάπης προς αυτήν. Αυτό, φυσικά, δε σημαίνει ούτε ότι γίνεται θύμα ανήθικων πολιτών ή πολιτικών ούτε ότι έχει διάθεση εθνικιστική σε βάρος άλλων λαών, τους οποίους σέβεται, όταν βέβαια και οι άλλοι δείχνουν τον ίδιο σεβασμό (Μερικότερα στοιχεία).
δ) Επαγωγικός άξονας: εδώ, ξεκινάμε από τα ειδικότερα και μερικότερα και καταλήγουμε στα γενικότερα. Σχηματικά έχουμε: Μερικότερο --> Γενικότερο.
π.χ. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και από τις καμινάδες των εργοστασίων είναι φανερή στις μεγάλες πόλεις. Η ρύπανση των ποταμών, των λιμνών και των θαλασσών από τα βιομηχανικά απόβλητα και απορρίμματα είναι επίσης αισθητή. Και το έδαφος όμως δε γλιτώνει, αφού τα φυτοφάρμακα και η καταστροφή των δασών αποδυναμώνουν τη λειτουργία του και καταστρέφουν μικροοργανισμούς, είδη της χλωρίδας και της πανίδας, αλλά απειλούν και την ανθρώπινη υγεία (Μερικότερα στοιχεία). Ο άνθρωπος, λοιπόν, μόνος του απειλεί να καταστρέψει το θαυμαστό οικοδόμημα της φύσης (Γενική θέση).
ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ
Όταν έχουμε ένα θέμα που αναφέρεται σε ένα πρόβλημα της εποχής μας (π.χ. ανεργία, χάσμα γενεών κ.τ.λ.), τότε μπορούμε να αντλήσουμε γενικά τα επιχειρήματά μας για τα αίτια του φαινομένου από τα εξής:
α) Αναφορικά με το άτομο:
1) Πνευματικό επίπεδο ατόμου (έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, αδυναμία κριτικής και λογικής σκέψης, ικανότητας αξιολόγησης, περιορισμένα ενδιαφέροντα – γνώσεις, κυριαρχία προκαταλήψεων, στερεοτύπων, φανατισμού, δογματισμού)
2) Ηθικές αντιλήψεις – αξίες του ατόμου (έλλειψη ιδανικών – αρχών, αδιαφορία για τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες του, απουσία ηθικών αρετών: αγάπη για ελευθερία, δικαιοσύνη)
3) Ψυχολογία ατόμου (ύπαρξη ψυχολογικών προβλημάτων, ανασφάλεια, έλλειψη αυτοπεποίθησης, αδυναμία χαρακτήρα που υποχωρεί εύκολα στις προκλήσεις της εποχής του, υπέρμετρες φιλοδοξίες, εγωισμός)
4) Κοινωνικές – Πολιτικές αντιλήψεις ατόμου (αδιαφορία για τα κοινά, για το σύνολο, ατομικισμός, έλλειψη κοινωνικών αρετών: συνεργασία, σεβασμός, βοήθεια σε όσους έχουν ανάγκη, αγάπη, κατανόηση κ.τ.λ.)
5) Ειδικότερα για τους νέους, μπορούμε να προσθέσουμε: αμφισβήτηση σε παραδοσιακούς θεσμούς και αξίες που μπορεί να οδηγήσει και σε στείρα άρνηση (καταστροφές, λεηλασίες, χωρίς όμως αξιόλογη αντιπρόταση για κάτι διαφορετικό), τάση μίμησης ξενόφερτων στοιχείων.
β) Αναφορικά με την κοινωνία – το περιβάλλον:
1) Θεσμός οικογένειας (άλλες είναι πολύ αυταρχικές: καταπίεση παιδιών που οδηγεί στην αντίδρασή τους, άλλες είναι υπερπροστατευτικές: περιορισμός της ελεύθερης βούλησης του παιδιού, άλλες είναι αδιάφορες: απουσία στήριξης του παιδιού, όταν το έχει ανάγκη. «Χάσμα γενεών»: αδυναμία συνεννόησης γονέων – παιδιών, έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, περιορισμένος διάλογος, καθώς πολλές φορές παρακολουθούν απλώς τηλεόραση, αντί να συζητούν, υπερεργασία γονέων, για να ανταποκριθούν στις «απαιτήσεις» της εποχής: ελάχιστη επικοινωνία με τα παιδιά, αλλαγή παραδοσιακής δομής της οικογένειας, με την είσοδο της γυναίκας στην εργασία: δυσκολία προσαρμογής των οικογενειών στη νέα κατάσταση, γονείς που με τη συμπεριφορά τους γίνονται αρνητικά πρότυπα για τα παιδιά)
2) Θεσμός σχολείου – εκπαίδευση (ρόλος αποκλειστικά σχεδόν εξεταστικός: χρησιμοθηρική αντίληψη που γίνεται βίωμα στους μαθητές, περιορισμένος σχετικά διάλογος εκπαιδευτικών – μαθητών, κυριαρχία αποστήθισης, τεχνοκρατική αντίληψη: μένει στο περιθώριο το στοιχείο του ανθρωπισμού, έλλειψη οργανωμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, μη καλλιέργεια εξωσχολικών ενδιαφερόντων στους μαθητές λόγω και της έλλειψης χώρου, προβλήματα υλικοτεχνικής υποδομής σε αρκετά σχολεία, ελλιπής συνεργασία εκπαιδευτικών – γονέων)
3) Κοινωνική συνοχή (χάνονται βασικές κοινωνικές αρετές: αλληλοσεβασμός, συνεργασία, αλληλοβοήθεια, ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο, επικρατούν απαξίες: ατομικισμός, υποκρισία, ιδιοτέλεια, εκμετάλλευση, ανταγωνισμός – διάκριση με κάθε μέσο, δεν υπάρχει κοινωνική συνείδηση)
4) Κοινωνικά προβλήματα (ανεργία, αναξιοκρατία, δυσλειτουργία σε κάποιες περιπτώσεις του θεσμού της δικαιοσύνης, ανισότητες: απογοητεύουν κυρίως τους νέους ανθρώπους – καταστρέφουν τις υγιείς σκέψεις και φιλοδοξίες τους για έναν καλύτερο κόσμο, προκαλούν κρίση και ταραχές)
5) Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (αύξηση φαινομένων βίαιης συμπεριφοράς ατόμων: ληστείες, δολοφονίες, επεισόδια στα γήπεδα, εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών, ρατσισμός κ.τ.λ.)
6) Υλιστικός ευδαιμονισμός – Καταναλωτισμός (υπερβολικό ενδιαφέρον για την απόκτηση υλικών αγαθών, αξιολόγηση των ατόμων με βάση τα αγαθά που κατέχουν και όχι με βάση το χαρακτήρα ή την προσωπικότητά τους, θεοποίηση χρήματος, διαμόρφωση «ψεύτικων» αναγκών μέσω της διαφήμισης, που λειτουργεί και ως πλύση εγκεφάλου)
7) Αδιαφορία για το πνεύμα και τις ηθικές αξίες (η επικράτηση του υλισμού περιορίζει το ενδιαφέρον για τα πνευματικά αγαθά, οδηγεί σε κρίση των ηθικών αξιών: το συμφέρον αποκτά πρωτεύουσα θέση, επικρατεί ρευστότητα και ιδεολογική σύγχυση, χάνονται οι συλλογικοί στόχοι, ασύμμετρη τελικά ανάπτυξη υλικοτεχνικού πολιτισμού – ηθικοπνευματικού σε βάρος του δεύτερου)
8) Μέσα μαζικής επικοινωνίας (κυριαρχούν απόλυτα πλέον, ιδιαίτερα η τηλεόραση, χάρη στη δύναμή τους ελέγχουν την πληροφόρηση των πολιτών και μπορούν να παραπληροφορούν, να υποβαθμίζουν ειδήσεις, να παράγουν δικές τους ιδεολογίες, απόλυτη εμπορευματοποίησή τους με χαμηλού επιπέδου εκπομπές, χωρίς σεβασμό συχνά στον τηλεθεατή, σύνδεση ιδιοκτητών καναλιών με πολιτικά – οικονομικά συμφέροντα, προβολή αρνητικών προτύπων: βία, αυτοδικία, υλιστικές αποκλειστικά αξίες κ.τ.λ., προσπαθούν να μετατρέψουν τους τηλεθεατές σε άβουλα όντα, μέσω της επανάληψης των μηνυμάτων: διαφήμιση, ελάχιστη προβολή θετικών αξιών ή σημαντικών πνευματικών – πολιτισμικών δημιουργημάτων, υπερβολές στα δελτία ειδήσεων
9) Πολιτική (το δημοκρατικό πολίτευμα δε λειτουργεί πάντοτε σωστά, κρίση θεσμών, αναξιοκρατία – τοποθέτηση σε βασικές θέσεις ατόμων με βάση τις γνωριμίες, γραφειοκρατία και υπερσυγκεντρωτισμός στην πρωτεύουσα, η αποκέντρωση δε γίνεται πράξη, πρόκληση φανατισμού – δογματισμού – προσωπολατρίας, δημαγωγία, όξυνση πολιτικών παθών: και για αποπροσανατολισμού του λαού μερικές φορές από τα πραγματικά του προβλήματα, «επαγγελματοποίηση» πολιτικής: χάνει την έννοια του λειτουργήματος και της προσφοράς στο σύνολο, διαδοχή πολιτικών από τους συγγενείς τους, «ξύλινη» γλώσσα πολιτικών: χωρίς ζωντάνια – φρεσκάδα, μακριά από τα πραγματικά προβλήματα των πολιτών, ασυνέπεια λόγων και έργων, οικονομικές ατασθαλίες, ελάχιστα περιθώρια ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών)
10) Πολιτισμός (κυριαρχεί ο υλικοτεχνικός σε βάρος του πνευματικού πολιτισμού, προβάλλονται και προωθούνται τα υποπροϊόντα του πολιτισμού σε βάρος των άξιων πνευματικών δημιουργημάτων, επικρατούν καλλιτέχνες με κριτήρια λιγότερο καλλιτεχνικά και περισσότερο εξωτερικής εμφάνισης ή ικανότητας να «προκαλούν», γενικά οι τέχνες και τα γράμματα μοιάζουν να είναι στο περιθώριο, εμπορευματοποίηση τέχνης, η επιστημονική ανάπτυξη είναι μεγάλη, αλλά η επιστημονική γνώση μένει στα χέρια λίγων, που χρησιμοποιούνται από ισχυρές κυβερνήσεις, για να παράγουν όπλα μαζικής καταστροφής ή άλλα μέσα για τη συνέχιση της κυριαρχίας τους, το πλήθος αγνοεί ουσιαστικά το επίπεδο της επιστημονικής γνώσης)
11) Αστικοποίηση (η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στις μεγαλουπόλεις προκαλεί υποβάθμιση της ποιότητας ζωής: μικρά διαμερίσματα, ελάχιστοι χώροι πρασίνου και ξεκούρασης, κυκλοφοριακό πρόβλημα, ηχορύπανση, μόλυνση περιβάλλοντος, καταστροφή δασών γύρω από τις πόλεις, για επέκτασή τους, υπερβολική χρήση τσιμέντου υποβαθμίζει την αισθητική τους, μοναξιά, αλλοτρίωση, ανωνυμία, ανεργία, καθώς συγκεντρώνονται πολλοί άνεργοι από την επαρχία, έλλειψη ζωτικού χώρου, για να εκφραστούν τα παιδιά)
12) Βιομηχανοποιημένος – Τεχνοκρατικός τρόπος ζωής (κυριαρχεί η τυποποίηση και η επανάληψη στην ανθρώπινη ζωή, όπως εκφράζεται μέσα από την αντίληψη πως μόνο η τεχνολογία οδηγεί πραγματικά στην ευτυχία, η εξειδίκευση διαμορφώνει μονοδιάστατους ανθρώπους που αγνοούν οτιδήποτε δε σχετίζεται με τον τομέα της ειδικότητάς τους, άρα αγνοούν και τα κοινωνικά προβλήματα, υπερεντατικοποίηση εργασίας για κάλυψη αναγκών περιορίζει τον ελεύθερο χρόνο)
13) Απομάκρυνση ανθρώπου από τη φύση (οι άνθρωποι κυρίως στις μεγαλουπόλεις χάνουν τα στοιχεία που προσφέρει η ζωή κοντά στη φύση, όπως αγνότητα, φυσικότητα, έμπνευση, αισθητική απόλαυση, ψυχική χαλάρωση και ηρεμία, υγιεινό περιβάλλον)
14) Μιμητισμός – Ξενομανία – Μόδα (τάση να θεωρείται αξιόλογο καθετί που προέρχεται από το εξωτερικό, με ταυτόχρονη υποτίμηση του ελληνικού, τυφλή μίμηση προτύπων, χωρίς αξιολόγηση και δημιουργική επιλογή των αξιόλογων στοιχείων, τυφλή υπακοή στα κελεύσματά της μόδας από αρκετούς, χωρίς προσωπικές επιλογές, ώστε να φανεί και η δική τους αισθητική αντίληψη)
15) Οικονομικά προβλήματα (κατάσταση της εθνικής ή παγκόσμιας οικονομίας, ανεργία, μειωμένη παραγωγικότητα, παραοικονομία, προσπάθεια ισχυρών να κυριαρχήσουν στις πλουτοπαραγωγικές πηγές των λιγότερο ανεπτυγμένων, με αποτέλεσμα πολέμους, καταστροφές)
Σημείωση: Είναι σαφές ότι τα αίτια που αναφέρονται εδώ γενικά είναι πάρα πολλά και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλα σε μια έκθεση. Γι’ αυτό, φυσικά, επιλέγουμε μόνο όσα μας χρειάζονται για κάθε θέμα και από αυτά προβάλλουμε κυρίως αυτά που θεωρούμε ως τα σημαντικότερα. Επίσης, και η σειρά που θα χρησιμοποιείτε δεν πρέπει να σχετίζεται με τη σειρά που αναφέρονται εδώ, αλλά μπορείτε να τα τοποθετήσετε με κλίμακα αξιολόγησης από τα πιο σημαντικά στα λιγότερο σημαντικά.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ – ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Οι συνέπειες ενός φαινομένου μπορούν να χωριστούν σε θετικές και αρνητικές, που αναφέρονται και στο άτομο και στην κοινωνία.
α) Αναφορικά με το άτομο:
1) Πνευματικός τομέας (Θετικά: καλλιέργεια πνευματικών δυνάμεων: κριτικής ικανότητας, μνήμης, αντίληψης, λογικής σκέψης, διεύρυνση πνευματικών οριζόντων, απόκτηση γνώσης, αισθητική καλλιέργεια, δημιουργικότητα, επινοητικότητα, οξυδέρκεια, ανεκτικότητα, προνοητικότητα, σύνεση, σωστή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου Αρνητικά: έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, πνευματική ανωριμότητα: φανατισμός, δογματισμός, αδιαλλαξία, μονολιθική σκέψη, στερεότυπα, προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες, αποδυνάμωση της κριτικής ικανότητας, της φαντασίας, αδιαφορία για το πνεύμα, κακή κατανομή του ελεύθερου χρόνου, ιδεολογική εξάρτηση από άλλους: ετεροκατεύθυνση)
2) Ηθικός τομέας (Θετικά: ύπαρξη ηθικών αρετών: συνέπεια, υπευθυνότητα, τιμιότητα, φιλαλήθεια, ευθύτητα, αξιοπρέπεια, σεμνότητα, επιείκεια, δικαιοσύνη, αγάπη για την ελευθερία, ανιδιοτέλεια, ειλικρίνεια, ηθική συνείδηση, αυτογνωσία, αυτοπειθαρχία, αυτοκριτική, πίστη σε ηθικές αξίες, Αρνητικά: ανηθικότητα, αμοραλισμός: εγωισμός, φιλαυτία, ανευθυνότητα, ασυνέπεια, ιδιοτέλεια, ανειλικρίνεια, κακία, μίσος, αδικία, εκμετάλλευση, ατομικισμός, αλαζονεία, απληστία, υποταγή στα πάθη, στα ένστικτα, στις αδυναμίες του, έλλειψη αυτοσυγκράτησης, υπέρμετρες φιλοδοξίες)
3) Ψυχικός τομέας (Θετικά: ύπαρξη ψυχικών αρετών: υπομονή, επιμονή, αγωνιστικότητα, αντοχή, θάρρος, τόλμη, ισχυρή βούληση, αυτοπεποίθηση, Αρνητικά: έλλειψη ψυχικών αρετών: παραίτηση, υποταγή, μοιρολατρία, θράσος, ανίσχυρη προσωπικότητα, παθητικοποίηση)
4) Ψυχολογικός τομέας (Θετικά: υγιής ψυχική κατάσταση: ψυχική γαλήνη, ισορροπία, ομαλές σχέσεις με τον εαυτό του, συναισθηματική ισορροπία – ωρίμανση, Αρνητικά: ψυχολογικά προβλήματα: άγχος, ανασφάλεια, φόβος, πίεση, αυτοκαταστροφικές τάσεις, έλλειψη ψυχικής ηρεμίας)
5) Βιολογικός τομέας (Θετικά: καλή φυσική κατάσταση, σωματική υγεία, ευεξία, Αρνητικά: κακή φυσική κατάσταση, προβλήματα υγείας: και από καταχρήσεις – κακή διατροφή)
6) Επαγγελματικός τομέας (Θετικά: ικανοποίηση από το επάγγελμα, καλλιέργεια δημιουργικότητας, κοινωνική καταξίωση – αναγνώριση, οικονομική άνεση, Αρνητικά: επάγγελμα κουραστικό, χωρίς μέλλον, πίεση στο χώρο εργασίας, αλλοτρίωση από την εργασία: δεν εκφράζει τις επιθυμίες του, τις δεξιότητές του, δεν καλλιεργεί τη δημιουργικότητά του, δεν του προσφέρει χαρά – ευχαρίστηση)
7) Κοινωνικός τομέας (Θετικά: κοινωνική συνείδηση, ύπαρξη κοινωνικών αρετών, κοινωνικότητα, συνεργασία, αλληλεγγύη, αμοιβαιότητα, σεβασμός στους άλλους, αλτρουισμός, πολιτική συνείδηση, ενδιαφέρον για το σύνολο, συμμετοχή στα κοινά, Αρνητικά: κοινωνικός αμοραλισμός, ανταγωνισμός, καχυποψία, αντικοινωνική – βίαιη συμπεριφορά, αδιαφορία για τα κοινά)
β) Αναφορικά με την κοινωνία – το περιβάλλον
1) Κοινωνικός τομέας (Θετικά: ύπαρξη κοινωνικής συνοχής, μέσα από την κυριαρχία κοινωνικών αρετών: αλληλοσεβασμός, αλληλοβοήθεια, αμοιβαιότητα, αλληλοκατανόηση, συνεργασία, συλλογικότητα, κοινή συνείδηση ανάγκης να προστατευθεί και να προοδέψει το σύνολο, σωστή λειτουργία κοινωνικών θεσμών, καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων, Αρνητικά: διάλυση του κοινωνικού ιστού, με την επικράτηση κοινωνικών απαξιών: ανταγωνισμός, καχυποψία, εκμετάλλευση, αδικία, απληστία, μοναξιά, αλλοτρίωση, βίαιη συμπεριφορά, φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας: ληστείες, εγκλήματα, ναρκωτικά, λαθρεμπόριο, χουλιγκανισμός, τρομοκρατία)
2) Πολιτικός τομέας (Θετικά: ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, συνειδητοποίηση των υποχρεώσεων των πολιτών, αντιμετώπιση βασικών προβλημάτων όλων των κοινωνικών τάξεων, κυριαρχία διαλόγου, αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών, σωστή πολιτική διαπαιδαγώγηση των νέων, Αρνητικά: δυσλειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος και δημοκρατικών θεσμών, πολιτικός αμοραλισμός: καλλιέργεια φανατισμού – δογματισμού – προσωπολατρίας, όξυνση πολιτικών παθών, δημαγωγία, λείπει ο πολιτικός διάλογος, επικρατεί ο στείρος μονόλογος, έλλειψη θετικών προτάσεων για επίλυση των προβλημάτων, αναξιοκρατία, γραφειοκρατία – υπερσυγκεντρωτισμός, έλλειψη αποκέντρωσης, οικονομικές ατασθαλίες, ελάχιστα περιθώρια για ουσιαστική δράση των πολιτών)
3) Πολιτιστικός τομέας (Θετικά: άνθιση τεχνών και γραμμάτων, ενδιαφέρον μεγάλης μερίδας πολιτών γι’ αυτά, υψηλή θέση στα γνήσια πολιτιστικά δημιουργήματα, πραγματική επικοινωνία καλλιτεχνών – κοινού, προώθηση νέων ιδεών, καταπολέμηση προλήψεων – προκαταλήψεων – στερεοτύπων, επαφή πολιτών με την παράδοση, χωρίς προγονοπληξία: θεοποίηση προγόνων ή προοδοπληξία: πλήρης άρνηση κάθε παραδοσιακού στοιχείου, προαγωγή όλων των επιστημονικών τομέων, για ειρηνικούς σκοπούς και για την πρόοδο όλης της ανθρωπότητας, προώθηση επιστημονικής έρευνας χωρίς εμπόδια, επιστημονικές ανακαλύψεις, καταπολέμηση ασθενειών, αύξηση των ορίων ζωής, βελτίωση μέσων επικοινωνίας – μεταφοράς, Αρνητικά: κυριαρχούν τα υποπροϊόντα του πολιτισμού, υπάρχει αδιαφορία για τις τέχνες και τα γράμματα, οι πνευματικοί άνθρωποι βρίσκονται στο περιθώριο, εμπορευματοποιείται η τέχνη: κρίνεται με βάση οικονομικά μεγέθη, υπάρχει αδιαφορία για την παράδοση, στασιμότητα στο χώρο των ιδεών, οι επιστημονικές ανακαλύψεις χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς, για την επιβολή των ισχυρών, η επιστημονική έρευνα χρηματοδοτείται από κράτη με στόχο την εκμετάλλευσή της και την κυριαρχία, οι πολίτες αγνοούν το μέγεθος της επιστημονικής προόδου)
4) Οικονομικός τομέας (Θετικά: αύξηση της ποσότητας και της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων, ισχυροποίηση εθνικής οικονομίας, ανάπτυξη όλων των τομέων οικονομικής δραστηριότητας, θετικό επενδυτικό κλίμα – αύξηση επενδύσεων, υγιής συναγωνισμός, καταπολέμηση πληθωρισμού, ανεργίας, παραοικονομίας, Αρνητικά: στασιμότητα σε διάφορους οικονομικούς τομείς, αύξηση δεικτών ανεργίας, πληθωρισμού, παραοικονομίας, αναξιοκρατία, υπερβολικός έλεγχος από το κράτος: κυρίως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, αθέμιτος ανταγωνισμός)
5) Εθνικός τομέας (Θετικά: ισχυρή οικονομία που απαλλάσσει από πολλές εξαρτήσεις, άρα αυτοδιάθεση, αυτοδιαχείριση, κλίμα πατριωτισμού με σεβασμό και στους άλλους λαούς, υπεράσπιση της πατρίδας, όταν χρειάζεται πραγματικά, ύπαρξη εθνικής συνείδησης, διατήρηση εθνικής ταυτότητας, Αρνητικά: εξάρτηση χώρας από ισχυρότερες λόγω και οικονομικών δυσχερειών, αδιαφορία για την πατρίδα, έλλειψη εθνικής συνείδησης, αλλοίωση εθνικής ταυτότητας)
6) Ποιότητα ζωής (Θετικά: βελτίωση συνθηκών ζωής, αντιμετώπιση βασικών προβλημάτων: ανεργία, μόλυνση περιβάλλοντος, δημιουργία χώρων πρασίνου – αναψυχής, σεβασμός στα μνημεία του πολιτισμού, Αρνητικά: μόλυνση περιβάλλοντος: καυσαέρια αυτοκινήτων, εργοστασιακά λύματα, γεωργικά φάρμακα, λιπάσματα, πετρελαιοκηλίδες, εξαφάνιση ειδών χλωρίδας και πανίδας, κακές συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις: ηχορύπανση, έλλειψη πρασίνου, οξυγόνου, πάρκων, κυκλοφοριακό, αντιαισθητική εικόνα πόλεων, καταστροφή πολιτισμικών μνημείων)
Σημείωση: Φυσικά, και στις συνέπειες – αποτελέσματα είναι αδύνατον να αναπτυχθούν όλα σε μια έκθεση, γι’ αυτό επιλέγουμε αυτά που θεωρούμε ότι ταιριάζουν περισσότερο στο θέμα της έκθεσής μας.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ
Στους τρόπους αντιμετώπισης επισημαίνουμε τους φορείς που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος. Οι βασικοί φορείς είναι οι εξής:
1) Άτομο (συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του, πνευματική καλλιέργεια, ανάπτυξη κριτικής ικανότητας, λογικής σκέψης, διαρκής προβληματισμός και ενημέρωση, συμμετοχή σε πολιτιστικές οργανώσεις, εκδηλώσεις, διεύρυνση πνευματικών οριζόντων, πνευματική ωριμότητα, αυτοκριτική, αυτογνωσία, αυτοπειθαρχία, καλλιέργεια ψυχικών αρετών: υπομονή, επιμονή, αγωνιστικότητα, θάρρος, αποφασιστικότητα, αυτοπεποίθηση, ισχυρή βούληση, χρήση διαλόγου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του και την επίλυση των διαφορών του με άλλους, κοινωνική συνείδηση: γνώση δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεών του, ενδιαφέρον για το σύνολο, συμμετοχή στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα, ενδιαφέρον για τα κοινά, καλλιέργεια δημιουργικότητας με σωστή αξιοποίηση και του ελεύθερου χρόνου)
2) Οικογένεια (διαμόρφωση υγιών χαρακτήρων από την παιδική ηλικία, ενδιαφέρον για τα παιδιά και τους νέους, χρήση διαλόγου για την επίλυση όλων των προβλημάτων και για την προσέγγιση γονέων – παιδιών, συχνή επικοινωνία, καλλιέργεια σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της, προώθηση ηθικών αξιών – αρχών – ιδανικών: σεβασμός, τιμιότητα, ειλικρίνεια, ευθύτητα, κατανόηση, συνεργασία, δικαιοσύνη, υπευθυνότητα κ.τ.λ., διαμόρφωση υγιών προτύπων – παραδειγμάτων για τα παιδιά μέσα από τη συμπεριφορά των γονέων, καλλιέργεια πνευματικών δυνάμεων των παιδιών, ομαλή κοινωνικοποίηση – πολιτικοποίηση νέων, διαμόρφωση δημοκρατικής συνείδησης, γνωριμία με τον πολιτισμό και τον αθλητισμό, περιορισμός αυταρχικότητας, επίδειξη ενδιαφέροντος για τα παιδιά, ομαλές σχέσεις μεταξύ των γονέων)
3) Παιδεία – Εκπαίδευση (προσφορά ανθρωπιστικής παιδείας: έμφαση σε ηθικές αξίες, συνεργασία, αλληλοβοήθεια, αλληλοκατανόηση, ομαλή κοινωνικοποίηση – πολιτικοποίηση μαθητών, καλλιέργεια δημοκρατικής συνείδησης: σωστή λειτουργία μαθητικών κοινοτήτων, εκσυγχρονισμός εκπαίδευσης: όταν χρειάζεται για να καλύπτει όλες τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, σωστά παρεχόμενος επαγγελματικός προσανατολισμός, ευρεία χρήση διαλόγου στις σχέσεις εκπαιδευτικών – μαθητών, ώστε να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την αξία του ως στάσης ζωής, καλλιέργεια εξωσχολικών ενδιαφερόντων, γνωριμία μαθητών με τα έργα και τα μνημεία του πολιτισμού)
4) Μέσα μαζικής επικοινωνίας (αντικειμενική ενημέρωση: στηρίζει τη δημοκρατία, γιατί επιτρέπει στους πολίτες να σχηματίζουν ορθή γνώμη για τα γεγονότα, άρα να αποφασίζουν και ορθά, οργάνωση συζητήσεων για σημαντικά θέματα, ευαισθητοποίηση κοινής γνώμης για κοινωνικά ζητήματα, προβολή υγιών προτύπων, αξιόλογων έργων τέχνης, παράδοσης, επιστημονικών ανακαλύψεων, πνευματικών ανθρώπων, αποφυγή προβολής βίας, αντικοινωνικών στοιχείων: αυτοδικία, υποπροϊόντων πολιτισμού, απεξάρτηση από οικονομικά – πολιτικά συμφέροντα, εφαρμογή κώδικα δεοντολογίας, σεβασμός στον πολίτη, διάκριση σχολίου – είδησης)
5) Πολιτεία (προσπάθεια αντιμετώπισης των ποικίλων κοινωνικών προβλημάτων: ανεργία, αναξιοκρατία, αδικία, στήριξη της δημοκρατίας, πολιτικός διάλογος, περιορισμός συγκεντρωτισμού – γραφειοκρατίας, προώθηση αποκέντρωσης με ενίσχυση του θεσμού της τοπικής αυτοδιοίκησης, αποφυγή φανατισμού, δογματισμού, πόλωσης, όξυνσης των παθών, οικονομικών ατασθαλιών, καλλιέργεια κλίματος συναίνεσης και συνεργασίας, τοποθέτηση εθνικού συμφέροντος πάνω από μικροπολιτικές επιδιώξεις, προστασία θεσμών, προώθηση αθλητικών ιδεωδών, ενίσχυση πολιτιστικών κέντρων, στήριξη παράδοσης, κατασκευή χώρων άθλησης και ψυχαγωγίας, διεθνής συνεργασία για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων, χωρίς προσπάθεια απόλυτης επιβολής του ισχυρού στον ανίσχυρο, κατοχύρωση και διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, στήριξη διεθνών οργανισμών)
6) Πνευματικοί άνθρωποι (μεγαλύτερη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα, παρεμβάσεις για ενημέρωση των πολιτών με συγγραφική ή καλλιτεχνική παραγωγή, εμφανίσεις στα Μ.Μ.Ε., πρωτοβουλίες για επίλυση κοινωνικών προβλημάτων, παροχή υγιών προτύπων – ηθικών αξιών και έμπρακτα και με παιδαγωγικό λόγο, αφύπνιση συνειδήσεων, αποφυγή στράτευσης σε οικονομικά συμφέροντα ή κομματικούς μηχανισμούς, επαφή με το λαό, για να γνωρίζει τα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας)
Η ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Περίληψη είναι η παρουσίαση με συντομία του περιεχομένου ενός μεγαλύτερου κειμένου, χωρίς όμως να χάνεται καθόλου το νόημα του κειμένου και η ουσία του.
Οδηγίες για μια καλή περίληψη:
- Αρχικά, πρέπει να διαβάσουμε προσεκτικά το κείμενο που έχουμε για περίληψη και να προσέξουμε τον τίτλο του, που σχετίζεται σίγουρα με το θέμα, και γενικότερα το κεντρικό θέμα που απασχολεί το συντάκτη του κειμένου.
- Στη συνέχεια, εργαζόμαστε κατά παράγραφο (αν οι παράγραφοι είναι σωστά οργανωμένες, δηλαδή με θεματική περίοδο και σχόλια – λεπτομέρειες) προσπαθώντας να βγάλουμε τον πλαγιότιτλο της παραγράφου, για να βρούμε και το θέμα της, ή αλλιώς κατά νοηματική ενότητα (που περιλαμβάνει περισσότερες παραγράφους: αυτό γίνεται κυρίως, όταν οι παράγραφοι είναι μικρές) με τον ίδιο τρόπο. Όταν βγάλουμε όλους τους πλαγιότιτλους, τους συνενώνουμε με διαρθρωτικές λέξεις και έχουμε έτοιμη την περίληψη, προσέχοντας βέβαια να αντιστοιχεί αυτή στον αριθμό των λέξεων που μας ζητείται.
Τι προσέχουμε σε μία περίληψη:
- Επειδή στην περίληψη ουσιαστικά προσπαθούμε να βρούμε το ουσιώδες και να αφαιρέσουμε το δευτερεύον (το λιγότερο σημαντικό για το νόημα του κειμένου), υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε υπερβολική αφαίρεση ή γενίκευση. Γι’ αυτό πρέπει να εντοπίζουμε το νοηματικό κέντρο του κειμένου, να επιλέγουμε σωστά τις σημαντικές ιδέες ή πληροφορίες, χωρίς να παραλείπουμε τίποτε το ουσιώδες και χωρίς να τονίζουμε τίποτε το δευτερεύον.
- Είναι ανάγκη να έχουμε υπόψη μας ότι το κείμενο της περίληψης είναι δικό μας και όχι του συγγραφέα. Επομένως, δεν προσπαθούμε να αντιγράψουμε απλώς κομμάτια από το κείμενο, στο οποίο κάνουμε την περίληψη, ούτε προσπαθούμε να μιμηθούμε το ύφος του συγγραφέα, αφού η περίληψη χρειάζεται να έχει τη δική μας σφραγίδα. Αν χρησιμοποιήσουμε κάποιες φράσεις του συγγραφέα, τότε τις βάζουμε σε εισαγωγικά. Επειδή είναι όμως δικό μας κείμενο, χρειάζεται να είναι οργανωμένο σωστά, με βάση όμως τη σειρά του αρχικού κειμένου (δεν μπορούμε να αναφέρουμε στην αρχή πράγματα που στο αρχικό κείμενο αναφέρονται στη μέση ή στο τέλος). Επίσης, καθώς δημιουργούμε ένα καινούριο κείμενο, προσέχουμε και τη συνοχή του χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες συνδετικές – μεταβατικές λέξεις (π.χ. έπειτα, στην συνέχεια, όμως, αν και, δηλαδή, λοιπόν, γι’ αυτό κ.τ.λ.)
- Αν και η περίληψη είναι δικό μας κείμενο, δεν μπορούμε να αυθαιρετήσουμε και να σχολιάσουμε το κείμενο, στο οποίο κάνουμε την περίληψη. Γι’ αυτό αποφεύγουμε οποιοδήποτε σχόλιο, θετικό ή αρνητικό, για τις απόψεις που διατυπώνει ο συγγραφέας – συντάκτης του κειμένου.
- Η έκταση μιας περίληψης εξαρτάται από αυτό που θα μας ζητηθεί να κάνουμε, από τον αριθμό των λέξεων που θα μας ζητήσουν. Φυσικά, δε μας ζητούν μια περίληψη με εντελώς συγκεκριμένο αριθμό λέξεων, αλλά υπάρχει πάντα κάποιο περιθώριο λέξεων, π.χ. 80 – 100 λέξεις, ώστε να έχουμε μεγαλύτερη άνεση κινήσεων.
Βαθμολόγηση περίληψης:
1) Περιεχόμενο (12 μονάδες)
Θετικά στοιχεία:
- Η σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου
- Η επιλογή των σημαντικών ιδεών – πληροφοριών του κειμένου
- Η πληρότητα κατανόησης του κειμένου
Αρνητικά στοιχεία:
- Αδυναμία κατανόησης ή απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου
- Επιλογή δευτερευουσών ιδεών – πληροφοριών σε βάρος των κύριων – σημαντικών
- Η μερική κατανόηση του κειμένου
2) Γλώσσα – Ύφος (8 μονάδες)
Θετικά στοιχεία:
- Η χρήση κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου (πληροφοριακό ύφος)
- Η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου μέσα από διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση)
- Η ορθή χρήση της γλώσσας στο επίπεδο της ορθογραφίας, της στίξης, της σύνταξης και του λεξιλογίου)
Αρνητικά στοιχεία:
- Η αξιολόγηση με την άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής – σχολιασμού στις ιδέες – πληροφορίες του κειμένου
- Η αυτούσια μεταφορά λέξεων και φράσεων του αρχικού κειμένου στην περίληψη
- Οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Νεοελληνικής Γραμματικής και του Συντακτικού της νέας ελληνικής στην ορθογραφία, στη στίξη, στη σύνταξη και το λεξιλόγιο (επαναλήψεις, ασάφειες, έλλειψη ακριβολογίας)
3) Δομή (5 μονάδες)
Θετικά στοιχεία:
- Η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου και η παρουσίαση με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών
- Η σύνταξη ενός κειμένου με ομαλή ροή
- Η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων
Αρνητικά στοιχεία:
- Η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κειμένου που οδηγεί σε μακροσκελή περίληψη
- Η άτακτη παράθεση των ιδεών – πληροφοριών του κειμένου
- Η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ των μερών – προτάσεων της περίληψης
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
- Τελεία: Όταν ολοκληρώνεται το νόημα, σε συντομογραφίες, σε μεγάλους αριθμούς.
- Άνω τελεία: Όταν δεν έχει ολοκληρωθεί το νόημα πλήρως, οπότε χρειάζεται μια μικρή παύση ή διευκρίνιση (συνήθως χωρίζοντας φράσεις που σχετίζονται μεταξύ τους νοηματικά ή εκφράζουν αντίθεση).
- Κόμμα: Χωρίζει όμοιους όρους σε ασύνδετο σχήμα (λέξεις, φράσεις, προτάσεις), την παράθεση – επεξήγηση, την κλητική προσφώνηση, μόριο – βεβαιωτικό επίρρημα στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου, μετοχικές προτάσεις που είναι μεγάλες ή λειτουργούν επεξηγηματικά, δευτερεύουσες προτάσεις από κύριες (αιτιολογικές, τελικές, υποθετικές, χρονικές, εναντιωματικές, συμπερασματικές, αναφορικές επιρρηματικές, αναφορικές προσθετικές). Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (ειδικές, ενδοιαστικές, βουλητικές πλάγιες ερωτηματικές) χωρίζονται με κόμμα, μόνο αν λειτουργούν ως επεξηγήσεις. Πριν το και δε σημειώνουμε κόμμα, εκτός αν λειτουργεί αντιθετικά, συμπερασματικά ή προηγείται δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση.
- Άνω κάτω τελεία: Όταν ακολουθεί κάτι που έγραψε άλλος και θέλουμε να το τονίσουμε, σε μια παροιμία ή γνωμικό, αντί για το κόμμα σε κάποιες επεξηγήσεις (πάλι τονίζεται περισσότερο αυτό που γράφουμε), σε σειρά στοιχείων (κυρίως σε μια αιτία που έχει πολλά αποτελέσματα).
- Ερωτηματικό: Στο τέλος ερώτησης (ευθεία ερωτηματική πρόταση). Συχνά χρησιμοποιούνται ρητορικές ερωτήσεις που εκφράζουν προβληματισμό, αφύπνιση, αγωνία, επιφυλάξεις, δυνατότητα συμμετοχής των αναγνωστών (νοερός διάλογος), καθώς τους ευαισθητοποιεί, ενεργοποιεί. Μπορεί να λειτουργεί και μεταβατικά, όταν ο συγγραφέας – αρθρογράφος επιλέγει αυτό τον τρόπο, για να προχωρήσει την ανάπτυξη του θέματός του. Προσφέρει υφολογική ποικιλία (αυξάνει την προσοχή και το ενδιαφέρον των αναγνωστών). Αυξάνει την προσοχή των αναγνωστών, προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα. Μερικές φορές εκφράζει και ειρωνεία, αμφισβήτηση, αμφιβολία (ειδικά όταν μπαίνει σε παρένθεση).
- Εισαγωγικά: Αυτούσια μεταφορά λόγων άλλων προσώπων, ασυνήθιστο νόημα (ειρωνεία, αμφισβήτηση, έμφαση), σχόλιο, όταν αναφέρεται ένας τίτλος – επωνυμία, τίτλος βιβλίου, επιχείρησης κ.τ.λ., επιστημονικός όρος, σε διαλόγους, όταν λείπει η παύλα, σε νεολογισμούς, σε αρχαίες κλασικές φράσεις.
- Θαυμαστικό: Μετά από επιφώνημα, δηλώνεται συνήθως κάποιο συναίσθημα, άλλες φορές ειρωνεία, σχόλιο θετικό ή αρνητικό (ανάλογα με το νόημα).
- Παρένθεση: επεξηγεί, συμπληρώνει το νόημα όσων αναφέρθηκαν προηγουμένως, αναφέρει πράγματα που θεωρούνται παρενθετικά, οπότε ίσως και μη αναγκαία, σε παραπομπές σε κείμενο, σε προσθήκη ονόματος ή ξενικού όρου (σε ξένη γλώσσα).
- Παύλα: Σε διαλογικό κείμενο, όταν αλλάζει ο ομιλητής, αντί για κόμμα (για έμφαση, όπου τονίζεται μια έντονη διαφοροποίηση, αντίθεση κ.τ.λ.).
- Διπλή παύλα: Προστίθενται επιπλέον επεξηγηματικές πληροφορίες που όμως θεωρούνται σημαντικές (μπορούν να λειτουργούν ως παρέκβαση, αντίθεση, διαφοροποίηση κ.τ.λ.), απομονώνει μια λέξη ή φράση του κειμένου, σχολιάζει κάτι ξεχωριστά.
- Αγκύλες: Μέσα σε παρένθεση για να απομονώσει κάτι πιο ξεχωριστό από το νόημα της παρένθεσης.
- Ασύνδετο σχήμα: Αυξάνει τη δραματοποίηση (προσοχή αναγνωστών), προκαλεί συναισθηματική φόρτιση, ενισχύει τη ζωντάνια, την αμεσότητα, την παραστατικότητα του κειμένου, προβληματίζει τον αναγνώστη, αυξάνει την ένταση.
- Αποσιωπητικά: Όταν δεν ολοκληρώνεται μια φράση, για να δηλωθεί ειρωνεία, θαυμασμός, συμπάθεια, σεβασμός, έκπληξη, φόβος, ντροπή, περιφρόνηση, απειλή, δισταγμός, προβληματισμός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου